Dân số Việt Nam đang trải qua những thay đổi nhân khẩu học sâu sắc, trong đó cơ cấu dân số theo nhóm tuổi là một yếu tố then chốt. Những biến đổi này tác động lớn đến kinh tế, xã hội và đòi hỏi những chính sách thích ứng để tận dụng cơ hội và giảm thiểu thách thức.
1. Quy Mô và Cơ Cấu Dân Số
Việt Nam là một quốc gia đông dân với dân số trung bình năm 2023 đạt 100,3 triệu người. Tuy nhiên, tốc độ tăng dân số đang chậm lại do mức sinh có xu hướng giảm.
Xu hướng biến đổi cơ cấu dân số theo nhóm tuổi của nước ta đang thể hiện rõ rệt:
- Giảm tỷ lệ dân số trẻ: Tỷ trọng nhóm dân số từ 0-14 tuổi giảm từ 24,3% năm 2019 xuống còn khoảng 23,9% năm 2023.
- Tăng tỷ lệ người cao tuổi: Nhóm dân số từ 60 tuổi trở lên tăng nhanh, từ 11,9% năm 2019 lên 13,9% vào năm 2023.
- Giảm tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động: Nhóm dân số từ 15-59 tuổi chiếm 63,8% năm 2019, giảm xuống còn 62,2% năm 2023.
Những thay đổi này cho thấy Việt Nam đang chuyển từ giai đoạn cơ cấu dân số vàng sang giai đoạn già hóa dân số.
2. Mức Sinh
Tổng tỷ suất sinh (TFR) năm 2023 của Việt Nam ước tính là 1,96 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và có xu hướng tiếp tục giảm. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô dân số trong tương lai và làm gia tăng tốc độ già hóa dân số.
Tỷ số giới tính khi sinh (SRB) năm 2023 là 112 bé trai/100 bé gái, cho thấy tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn còn cao.
3. Mức Chết
Tỷ lệ tử vong ở Việt Nam tiếp tục duy trì ở mức thấp nhờ những thành tựu trong chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.
Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam năm 2023 là 73,7 tuổi, cho thấy những tiến bộ trong y tế và nâng cao chất lượng cuộc sống.
4. Tình Hình Lao Động Việc Làm
Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên trong quý IV năm 2023 là 52,5 triệu người, tăng so với quý trước và cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động phi chính thức vẫn còn cao, chiếm khoảng hơn ba phần năm tổng số lao động có việc làm của cả nước.
Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động năm 2023 là 68,9%, tăng nhẹ so với năm 2022. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận không nhỏ lực lượng lao động tiềm năng chưa được khai thác, đặc biệt là nhóm lao động trẻ.
5. Tác Động và Giải Pháp
Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi đang biến đổi nhanh chóng, tạo ra cả cơ hội và thách thức cho Việt Nam.
- Cơ hội: Thời kỳ cơ cấu dân số vàng vẫn còn, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế nhanh chóng.
- Thách thức: Già hóa dân số gây áp lực lên hệ thống an sinh xã hội, y tế và chăm sóc người cao tuổi. Thiếu hụt lao động trong tương lai có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.
Để ứng phó với những thách thức này, Việt Nam cần:
- Điều chỉnh chính sách dân số: Khuyến khích sinh đủ 2 con, nâng cao chất lượng dân số, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.
- Cải cách hệ thống an sinh xã hội: Mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội, tăng tuổi nghỉ hưu, đa dạng hóa các hình thức chăm sóc người cao tuổi.
- Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Đầu tư vào giáo dục và đào tạo nghề, tạo điều kiện cho người lao động học tập suốt đời.
- Thúc đẩy bình đẳng giới: Tạo cơ hội cho phụ nữ tham gia đầy đủ vào lực lượng lao động và các hoạt động kinh tế – xã hội.
Những thay đổi về cơ cấu dân số theo nhóm tuổi là một quá trình tất yếu và cần được quản lý một cách chủ động. Bằng cách thực hiện các chính sách phù hợp, Việt Nam có thể tận dụng tối đa cơ hội và giảm thiểu những tác động tiêu cực, đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.
