Ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến từ lâu đã được ca ngợi là những kiệt tác, khắc họa cảnh thu thôn quê Bắc Bộ một cách chân thực và sâu sắc. Tuy nhiên, vẻ đẹp và ý nghĩa tiềm ẩn của chúng vẫn tiếp tục khơi gợi sự quan tâm và phân tích từ các nhà nghiên cứu. Bài viết này sẽ đi sâu vào chùm thơ thu, khám phá những khía cạnh mới mẻ và làm nổi bật giá trị vượt thời gian của chúng.
Một điểm độc đáo trong chùm thơ thu là cách Nguyễn Khuyến miêu tả không gian. Trong “Thu vịnh”, không gian mở ra từ bầu trời cao xanh ngắt, xuống đến những vật thể gần gũi như cành trúc, mặt nước và những chùm hoa trước giậu.
Trong “Thu vịnh”, Nguyễn Khuyến đã tài tình sử dụng vần “ao” để diễn tả không gian mùa thu cao rộng, bao la, gợi cảm giác về một bầu trời xanh ngắt, không gian mở ra nhiều chiều.
Đến “Thu ẩm”, không gian thu lại, hạ thấp dần từ mái nhà tranh đến ngõ trúc, và cuối cùng là mặt ao, nơi bóng trăng loe lói.
Âm “oe” được sử dụng xuyên suốt bài thơ “Thu ẩm”, tạo cảm giác về một không gian thu hẹp, cô đọng, tập trung vào những hình ảnh gần gũi, quen thuộc của làng quê.
Trong “Thu điếu”, không gian lại được nhìn từ dưới lên, từ mặt ao trong veo đến tầng mây lơ lửng trên bầu trời xanh ngắt.
Nguyễn Khuyến đã khéo léo sử dụng vần “eo” trong bài “Thu điếu”, tạo cảm giác về sự nhỏ bé, tĩnh lặng của cảnh vật, đồng thời gợi lên sự cô đơn, trống trải trong tâm hồn nhà thơ.
Cách miêu tả không gian độc đáo này tạo nên một bức tranh thu đa chiều, từ cao xanh đến sâu thẳm, từ bao la đến cô đọng, thể hiện sự quan sát tinh tế và cảm nhận sâu sắc của Nguyễn Khuyến về cảnh vật và cuộc sống.
Hình ảnh “chiếc thuyền câu bé tẻo teo” trong “Thu điếu” không chỉ gợi tả sự nhỏ bé của con người trước thiên nhiên, mà còn thể hiện sự cô đơn, lạc lõng của nhà thơ trong bối cảnh xã hội đầy biến động.
Bên cạnh đó, việc Nguyễn Khuyến nhắc đến ông Đào Tiềm trong “Thu vịnh” cũng là một chi tiết đáng chú ý.
Việc “thẹn với ông Đào” cho thấy sự trăn trở của Nguyễn Khuyến giữa việc hòa mình vào thiên nhiên và trách nhiệm với xã hội, giữa cái thú thanh cao và nỗi đau trước thời cuộc.
Tóm lại, Chùm Thơ Thu Của Nguyễn Khuyến không chỉ là những bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp, mà còn là những tác phẩm chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa, thể hiện tâm tư, tình cảm của một nhà thơ yêu nước, thương dân, trăn trở trước thời cuộc. Giá trị của chùm thơ thu không chỉ nằm ở vẻ đẹp nghệ thuật mà còn ở giá trị nhân văn sâu sắc, khiến chúng sống mãi trong lòng người đọc.
