Máu là một chất lỏng vô cùng quan trọng, đảm bảo sự sống của cơ thể. Lượng máu ở mỗi người khỏe mạnh thường ổn định và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính, và cân nặng. Thông thường, mỗi người có khoảng 70-80ml máu/kg cân nặng. Sự ổn định này được duy trì nhờ cơ chế cân bằng giữa lượng máu được sản sinh ở tủy xương và lượng máu mất đi hàng ngày. Máu được cấu tạo từ hai thành phần chính: tế bào máu và huyết tương. Tế bào máu bao gồm hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu. Huyết tương chứa các yếu tố đông máu, kháng thể, hormone, protein, muối khoáng và nước.
1. Hồng Cầu: Vận Chuyển Oxy
Hồng cầu là tế bào đảm nhiệm chức năng vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Chúng có kích thước rất nhỏ và hình dạng đặc trưng giống như những chiếc bánh donut. Tuổi thọ trung bình của hồng cầu là khoảng 120 ngày. Hồng cầu chứa một protein quan trọng gọi là hemoglobin, một hợp chất chứa sắt có khả năng liên kết chặt chẽ với oxy, đồng thời cũng là yếu tố tạo nên màu đỏ của máu.
Đặc điểm nổi bật của hồng cầu là tính mềm dẻo. Nhờ đặc tính này, chúng có thể dễ dàng di chuyển qua những mạch máu nhỏ nhất, được gọi là mao mạch, để cung cấp oxy cho tất cả các tế bào trong cơ thể. Khi hồng cầu đến các cơ quan và mô, hemoglobin sẽ giải phóng oxy, cung cấp cho các tế bào đang cần năng lượng.
2. Tiểu Cầu: Đông Máu và Hồi Phục Mô
Tiểu cầu có kích thước nhỏ hơn so với hồng cầu. Thực tế, chúng là những mảnh vỡ của một loại tế bào lớn hơn gọi là mẫu tiểu cầu (megakaryocyte) nằm trong tủy xương. Tiểu cầu được tạo ra bằng cách tách ra từ các mẫu tiểu cầu này.
Tiểu cầu chỉ tồn tại trong khoảng 8 đến 10 ngày trong cơ thể. Do đó, cơ thể liên tục sản xuất ra các thế hệ tiểu cầu mới. Chức năng chính của tiểu cầu là tham gia vào quá trình đông máu. Khi cơ thể bị thương, tiểu cầu sẽ tập trung lại, bám vào các mô bị tổn thương và hình thành cục máu đông, giúp ngăn chặn chảy máu. Ngoài ra, tiểu cầu còn giải phóng một số chất tăng trưởng giúp đẩy nhanh quá trình phục hồi của các mô bị tổn thương.
3. Bạch Cầu: Hệ Thống Miễn Dịch
Bạch cầu là một thành phần quan trọng của máu, đóng vai trò then chốt trong hệ thống miễn dịch của cơ thể. Một số loại bạch cầu có khả năng tiêu diệt vi sinh vật bằng cách thực bào (nuốt chửng) chúng. Các loại bạch cầu khác, được gọi là lymphocytes, sản xuất ra kháng thể giúp chống lại nhiễm trùng.
Tất cả các tế bào máu và huyết tương không hoạt động một cách độc lập mà phối hợp nhịp nhàng với nhau. Ví dụ, khi bạn bị đứt tay, tiểu cầu sẽ tập trung lại để ngăn ngừa chảy máu. Huyết tương cung cấp các chất dinh dưỡng và protein cần thiết để hỗ trợ quá trình đông máu. Đồng thời, bạch cầu giúp ngăn ngừa nhiễm trùng vết thương. Hồng cầu cung cấp oxy để giữ cho các mô khỏe mạnh và phục hồi sau tổn thương.
4. Huyết Tương: Môi Trường và Dinh Dưỡng
Huyết tương là phần dịch lỏng, có màu vàng nhạt của máu, chứa nhiều chất quan trọng cho sự sống. Thành phần của huyết tương bao gồm:
- Nước: Chiếm khoảng 70% trọng lượng cơ thể người trưởng thành, duy trì sự cân bằng giữa nước trong và ngoài tế bào.
- Các chất khoáng: Natri, kali, clo, magie, sắt và các chất kiềm khác.
- Protein: Bao gồm albumin và globulin, là nguồn cung cấp nguyên liệu để xây dựng cơ thể và chống nhiễm trùng. Albumin đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì áp suất keo của máu, ngăn ngừa phù nề.
- Lipid: Tham gia vào quá trình điều hòa nội môi, cung cấp dinh dưỡng và cấu tạo tế bào.
- Đường (Glucose): Cung cấp năng lượng cho các hoạt động của cơ thể.
- Các vitamin: Tham gia vào quá trình tổng hợp các chất và chuyển hóa năng lượng.
Huyết tương có thể thay đổi màu sắc tùy theo tình trạng sinh lý của cơ thể. Ví dụ, sau bữa ăn, huyết tương có thể có màu đục, và sau vài giờ, nó sẽ trở nên trong và có màu vàng chanh.
Khi cơ thể bị mất máu, mất nước hoặc thiếu các nguyên liệu cần thiết để tạo máu, chức năng của các thành phần máu sẽ bị ảnh hưởng. Mất máu có thể do chảy máu cấp tính hoặc các nguyên nhân gây mất máu từ từ. Mất nước có thể do nôn mửa, tiêu chảy, sốt cao hoặc do không cung cấp đủ nước cho cơ thể. Chế độ ăn uống không đầy đủ, không cân đối các chất dinh dưỡng, đặc biệt là các nguyên liệu tạo máu, cũng có thể dẫn đến thiếu hụt các thành phần của máu. Ngoài ra, các yếu tố ngoại lai như nhiễm vi khuẩn, virus, ký sinh trùng và các bệnh lý khác cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng của các thành phần trong máu.
Việc khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt là xét nghiệm máu, là rất quan trọng để phát hiện sớm các nguy cơ gây bất thường cho các thành phần của máu, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời, bảo vệ sức khỏe của bạn.
