Truyện ngắn “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam không chỉ là một bức tranh buồn về cuộc sống tàn lụi ở phố huyện nghèo mà còn là một khúc ca về niềm khát khao, về những ước mơ nhỏ bé nhưng mãnh liệt của con người nơi đây.
Để hiểu rõ hơn về chủ đề này, chúng ta cần đi sâu vào phân tích những yếu tố tạo nên bức tranh phố huyện nghèo:
-
Một ngày tàn: Bức tranh chiều tà được Thạch Lam vẽ nên bằng những gam màu buồn bã, tĩnh lặng. “Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru” – câu văn mở đầu đã gợi lên một không gian yên bình nhưng cũng đầy vẻ cô tịch. Những hình ảnh “phương tây đỏ rực như lửa cháy”, “những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn” càng tô đậm thêm cảm giác về một ngày đang dần lụi tắt.
-
Một phiên chợ tàn: Phiên chợ tàn không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa mà còn là nơi phản ánh rõ nhất cuộc sống nghèo khó, xơ xác của người dân phố huyện. “Người về hết và tiếng ồn ào cũng mất”, chỉ còn lại “rác rưởi, vỏ bưởi, vỏ thị, lá nhãn và lá mía”. Mùi “âm ẩm bốc lên, hơi nóng của ban ngày lẫn mùi cát bụi quen thuộc” càng làm tăng thêm cảm giác về một cuộc sống nghèo nàn, tù túng.
-
Những cuộc đời tàn tạ: Trong không gian tàn lụi ấy, những kiếp người cũng dần chìm vào bóng tối. Đó là “mấy đứa trẻ con nhà nghèo ở ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi nhặt nhạnh”. Là mẹ con chị Tí “ngày mò cua bắt tép” tối đến lại dọn hàng nước. Là bác Siêu với gánh phở ế ẩm. Là bà cụ Thi điên nghiện rượu. Tất cả đều là những mảnh đời nhỏ bé, bất hạnh, sống lay lắt qua ngày.
-
Ánh sáng và bóng tối: Sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối là một yếu tố quan trọng trong việc thể hiện chủ đề của truyện. Bóng tối bao trùm lên tất cả, nuốt chửng cả phố huyện. Ánh sáng chỉ là những “hột sáng” nhỏ nhoi, yếu ớt từ ngọn đèn của chị Tí, bếp lửa của bác Siêu, ngọn đèn của chị em Liên. Những đốm sáng ấy không đủ sức xua tan bóng tối mà chỉ càng làm tăng thêm cảm giác về một cuộc sống mịt mù, tăm tối.
Tuy nhiên, “Hai đứa trẻ” không chỉ là một câu chuyện về bóng tối và sự tàn lụi. Trong sâu thẳm tâm hồn của những con người nơi đây vẫn luôn tồn tại một niềm khát khao, một ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
-
Đoàn tàu: Hình ảnh đoàn tàu là biểu tượng cho niềm khát khao ấy. Đoàn tàu mang đến cho phố huyện một chút ánh sáng, một chút âm thanh, một chút của thế giới bên ngoài. Nó gợi lên trong Liên những kỷ niệm về một Hà Nội “sáng rực vui vẻ và huyên náo”. Dù chỉ là thoáng qua, đoàn tàu cũng đủ sức thắp lên trong lòng những con người nơi đây một niềm hy vọng, một ước mơ về một cuộc sống khác.
-
Sự chờ đợi: Sự chờ đợi đoàn tàu của hai chị em Liên và những người dân phố huyện thể hiện một khát vọng mãnh liệt về sự thay đổi. Họ chờ đợi không chỉ để bán hàng mà còn để được nhìn thấy một thế giới khác, một cuộc sống khác. Sự chờ đợi ấy là một biểu hiện của niềm tin, của hy vọng vào một tương lai tươi sáng hơn.
Tóm lại, chủ đề của truyện ngắn “Hai đứa trẻ” là sự kết hợp giữa hiện thực tàn lụi của cuộc sống ở phố huyện nghèo và niềm khát khao, ước mơ về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Thạch Lam đã vẽ nên một bức tranh chân thực về cuộc sống của những con người nhỏ bé, bất hạnh nhưng đồng thời cũng khẳng định sức sống mãnh liệt, niềm tin vào tương lai của họ. “Hai đứa trẻ” là một tác phẩm đầy tính nhân văn, khơi gợi trong lòng người đọc những cảm xúc sâu sắc về tình yêu thương, sự sẻ chia và niềm tin vào cuộc sống.
