“Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân không chỉ là một tác phẩm văn học, mà còn là một bức tranh tinh tế khắc họa vẻ đẹp của nhân cách và nghệ thuật trong hoàn cảnh ngục tù tăm tối. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích chủ đề, nghệ thuật độc đáo, qua đó làm nổi bật giá trị vượt thời gian của tác phẩm.
Nguyễn Tuân (1910-1987) là một nhà văn suốt đời kiếm tìm cái đẹp. Phong cách của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tài hoa và uyên bác. “Chữ người tử tù”, một truyện ngắn xuất sắc in trong tập “Vang bóng một thời”, được đánh giá là “văn phẩm đạt tới sự toàn diện, toàn mĩ”. Tác phẩm không chỉ thể hiện lòng yêu nước thầm kín của Nguyễn Tuân mà còn khẳng định sự thống nhất giữa tài năng, tâm hồn và cái đẹp.
Truyện kể về cuộc gặp gỡ đặc biệt giữa Huấn Cao, một người tài hoa viết chữ đẹp nhưng bị kết án tử vì chống lại triều đình, và viên quản ngục, một người say mê cái đẹp và trân trọng tài năng. Trong nhà ngục, viên quản ngục đã đối đãi tử tế với Huấn Cao, mong muốn xin chữ của ông để treo trong nhà. Ban đầu, Huấn Cao tỏ ra lạnh lùng, nhưng sau khi nhận ra tấm lòng của viên quản ngục, ông đã đồng ý cho chữ và khuyên người quản ngục nên từ bỏ chốn ngục tù để giữ gìn “thiên lương”.
Chủ đề chính của “Chữ người tử tù” là quan niệm về cái đẹp và cái thiện. Nguyễn Tuân cho rằng cái đẹp không thể tồn tại song song với cái xấu, cái ác. Tài năng và tâm hồn phải hòa quyện vào nhau. Chủ đề này được thể hiện rõ qua cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục trong một hoàn cảnh éo le.
Thời gian và không gian gặp gỡ của hai nhân vật rất đặc biệt: những ngày cuối đời của Huấn Cao trong ngục tù. Về mặt xã hội, họ ở hai vị thế đối lập: một người là tử tù chống lại triều đình, một người là viên quản ngục đại diện cho trật tự xã hội đương thời. Tuy nhiên, trên phương diện nghệ thuật, cả hai đều là những người say mê cái đẹp. Huấn Cao là nghệ sĩ tài hoa, còn viên quản ngục là người trân trọng cái đẹp.
Tác giả đã thành công khắc họa bản chất của hai nhân vật qua tình huống truyện độc đáo. Huấn Cao là người tài giỏi, có tâm hồn trong sáng nhưng bị giam cầm về thể xác. Viên quản ngục là người yêu cái đẹp và trọng nhân tài nhưng lại chưa tìm được môi trường sống phù hợp. Huấn Cao được miêu tả nổi bật với tài viết chữ và lý tưởng sống cao đẹp. Tài năng của ông được nhiều người biết đến và ngưỡng mộ.
Không chỉ có tài viết chữ đẹp, Huấn Cao còn là người có lý tưởng sống cao cả, dám đứng lên chống lại xã hội thối nát. Ông thể hiện khí phách kiên cường, bất khuất, không khuất phục trước quyền lực hay tiền bạc. Sau khi nhận ra tấm lòng “biệt nhỡn liên tài” của viên quản ngục, Huấn Cao đã tự nguyện cho chữ.
Nguyễn Tuân không chỉ tập trung vào Huấn Cao mà còn khắc họa rõ nét hình ảnh viên quản ngục. Mặc dù sống trong môi trường ngục tù đầy tàn nhẫn và lừa lọc, viên quản ngục vẫn giữ được “thanh âm trong trẻo”. Ông biệt đãi Huấn Cao sau khi nghe danh tiếng về tài viết chữ của ông. Sau khi được Huấn Cao cho chữ và khuyên răn, viên quản ngục đã cảm động “vái người tử tù một cái”. Điều này thể hiện mong muốn thoát khỏi chốn ngục tù của ông.
Tác phẩm sử dụng thành công thủ pháp đối lập, tương phản ở cảnh cho chữ. Nơi cho chữ là “buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián”, thời gian cho chữ là canh ba nửa đêm, tạo cảm giác bí mật, thiêng liêng. Nguyễn Tuân đã đặt nhân vật vào tình huống đối lập giữa ánh sáng và bóng tối, giữa bóng tối của ngục tù với ánh sáng của bó đuốc, tấm lụa và những con chữ. Huấn Cao uy nghi, viên cai ngục khúm núm.
“Chữ người tử tù” đã xây dựng thành công nhân vật Huấn Cao, sự hội tụ của tài năng và tâm hồn. Với ngòi bút sắc sảo, nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo, tình huống truyện đặc sắc, tác phẩm đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.
