Thế kỷ XIII chứng kiến ba cuộc kháng chiến oanh liệt của quân và dân Đại Việt chống lại đế quốc Mông – Nguyên. Chiến thắng này không chỉ là kết quả của tinh thần yêu nước, mà còn là sự vận dụng sáng tạo các chiến lược quân sự, trong đó nổi bật là “Chính Sách Vườn Không Nhà Trống”.
Khi Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn lâm bệnh nặng, vua Trần Anh Tông đã hỏi về kế sách giữ nước. Hưng Đạo Vương đã nhắc lại những bài học lịch sử, từ Triệu Đà đến Lý Thường Kiệt, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc “khoan thư sức dân” và “dùng đoản binh chế trường trận”. Đặc biệt, ông đề cập đến kế “thanh dã” (vườn không nhà trống) như một phương án đối phó hiệu quả với quân xâm lược.
Trong ba cuộc chiến tranh xâm lược Đại Việt (1258, 1285 và 1288), Thăng Long luôn là mục tiêu hàng đầu của quân Nguyên – Mông. Tuy nhiên, quân dân Đại Việt đã chủ động rút lui, thực hiện chính sách “vườn không nhà trống”, khiến quân địch gặp vô vàn khó khăn.
Trong cuộc kháng Nguyên lần thứ nhất (1258), sau khi chiếm được Thăng Long, quân Mông Cổ chỉ trụ được ở đây chưa đầy nửa tháng. Kế “thanh dã” của nhân dân khiến quân địch không thể cướp được lương thực, rơi vào tình trạng thiếu thốn và bệnh tật. Quân và dân nhà Trần liên tục tập kích, đốt phá kho lương, kho cỏ, buộc quân địch phải rút lui.
Trong lần tấn công thứ hai, quân Nguyên Mông chia thành nhiều hướng tiến vào Đại Việt. Trần Quốc Tuấn chủ trương bảo vệ vòng ngoài kinh thành, tạo điều kiện cho triều đình và nhân dân rút lui, bỏ trống Thăng Long. Dù Thoát Hoan chiếm được kinh thành, nhưng cánh quân phía nam của chúng bị tiêu diệt. Các đội dân binh phối hợp với quân triều đình liên tục đánh vào các căn cứ, gây cho địch nhiều tổn thất. Quân Nguyên Mông phát sinh bệnh tật, buộc phải rút lui.
Lần xâm lược thứ ba (1288), quân Nguyên – Mông chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Tuy nhiên, nhà Trần vẫn chủ trương dùng phục binh ngăn chặn và thực hiện kế sách “vườn không nhà trống”, rút lui về Thanh Hóa. Quân địch rơi vào tình trạng thiếu lương thực, phải chia lẻ để cướp bóc, tạo cơ hội cho quân dân nhà Trần phục kích, tiêu diệt.
Thoát Hoan sai Ô Mã Nhi đi đón đoàn thuyền lương, nhưng bị Trần Khánh Dư đánh tan tác. Không thể kéo dài cuộc chiến, Thoát Hoan buộc phải rút quân. Ba lần đánh chiếm Thăng Long thất bại cho thấy sự thành công của kế sách “thanh dã” – “vườn không nhà trống”.
Chính sách “vườn không nhà trống” không chỉ là một biện pháp quân sự, mà còn thể hiện sự đồng lòng, đoàn kết của toàn dân Đại Việt. Bằng cách hy sinh lợi ích cá nhân, bỏ lại nhà cửa, ruộng vườn, nhân dân đã góp phần làm suy yếu địch, tạo điều kiện cho quân đội phản công và giành chiến thắng. Đây là một bài học lịch sử quý giá về sức mạnh của tinh thần đoàn kết và ý chí quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do của dân tộc. Kế sách này vẫn còn nguyên giá trị trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay.
