“Chiều hôm nhớ nhà” của Bà Huyện Thanh Quan là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho dòng thơ hoài cổ, thể hiện nỗi nhớ nhà da diết. Vậy, chính xác thì “chiều hôm nhớ nhà” là thể thơ gì, và điều gì đã làm nên giá trị đặc biệt của bài thơ này?
Thể thơ của “Chiều hôm nhớ nhà”
Bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” được sáng tác theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Đây là một thể thơ bác học, đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc về niêm, luật, vần điệu. Việc sử dụng thể thơ này đã góp phần tạo nên sự trang trọng, cổ kính cho bài thơ, phù hợp với tâm trạng hoài cổ của tác giả.
Phân tích chi tiết bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà”
Để hiểu rõ hơn về giá trị của bài thơ, chúng ta sẽ đi sâu vào phân tích nội dung và nghệ thuật của nó:
-
Hai câu đề:
Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn.Hai câu thơ mở đầu đã vẽ nên một bức tranh chiều tà với những gam màu buồn bã. “Bảng lảng” gợi sự mờ ảo, không rõ nét, “hoàng hôn” là thời điểm kết thúc một ngày, gợi cảm giác cô đơn, trống trải. Âm thanh “tiếng ốc xa đưa” hòa lẫn với “trống đồn” tạo nên một không gian tĩnh lặng, vắng vẻ.
-
Hai câu thực:
Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.Hai câu thơ tiếp theo miêu tả hình ảnh con người trong bức tranh chiều quê. “Ngư ông” và “mục tử” là những hình ảnh quen thuộc của làng quê Việt Nam. Hành động “gác mái” và “gõ sừng” cho thấy cuộc sống bình dị, chậm rãi của người dân nơi đây. Tuy nhiên, đằng sau sự bình dị ấy là một nỗi cô đơn, lạc lõng.
-
Hai câu luận:
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.Hai câu thơ này mở rộng không gian, thời gian của bài thơ. “Ngàn mai gió cuốn” và “dặm liễu sương sa” gợi một không gian bao la, rộng lớn, nhưng cũng đầy khắc nghiệt. Hình ảnh “chim bay mỏi” và “khách bước dồn” thể hiện sự mệt mỏi, cô đơn của con người trên hành trình cuộc đời.
-
Hai câu kết:
Kẻ chốn trang đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?Hai câu thơ cuối cùng thể hiện trực tiếp nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương của tác giả. “Kẻ chốn trang đài” và “người lữ thứ” là hai hình ảnh đối lập, nhưng đều chung một nỗi cô đơn, không biết chia sẻ cùng ai. Câu hỏi tu từ “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?” thể hiện sự bế tắc, tuyệt vọng của nhân vật trữ tình.
Giá trị nghệ thuật của bài thơ
“Chiều hôm nhớ nhà” không chỉ thành công về mặt nội dung mà còn đạt đến đỉnh cao về nghệ thuật. Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như:
- Đảo ngữ: “Gác mái, ngư ông về viễn phố”, “Gõ sừng, mục tử lại cô thôn”
- Đối: “Kẻ chốn trang đài, người lữ thứ”
- Ẩn dụ: “Ngàn mai”, “dặm liễu”
Những biện pháp này đã góp phần làm tăng tính biểu cảm, gợi hình cho bài thơ. Bên cạnh đó, việc sử dụng ngôn ngữ trang trọng, cổ kính cũng tạo nên một không khí hoài cổ, phù hợp với tâm trạng của tác giả.
Kết luận
“Chiều hôm nhớ nhà” là một bài thơ hay, thể hiện thành công nỗi nhớ nhà da diết của Bà Huyện Thanh Quan. Bài thơ không chỉ có giá trị về mặt văn học mà còn có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, gợi cho chúng ta nhớ về quê hương, nguồn cội của mình. Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật đã được tác giả sử dụng một cách tài tình, góp phần tạo nên sự thành công của tác phẩm.
