“Chí Phèo” của Nam Cao là một tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam, được giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11, bộ sách “Kết nối tri thức”. Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện về cuộc đời bi thảm của một cá nhân, mà còn là bức tranh chân thực về xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Để hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm này, chúng ta sẽ cùng phân tích các khía cạnh quan trọng, từ đó rút ra những bài học giá trị.
Định kiến xã hội là một trong những yếu tố quan trọng góp phần đẩy Chí Phèo vào con đường tha hóa. Những định kiến này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân Chí Phèo mà còn tác động tiêu cực đến cả cộng đồng làng Vũ Đại.
Cách gọi “Chí Phèo” đã trở thành một biểu tượng, ám chỉ những người có tính cách ngang ngược, hung hăng, thường xuyên say xỉn và gây rối. Đây là một định kiến xã hội sâu sắc, ảnh hưởng lớn đến cách nhìn nhận về những người có hoàn cảnh tương tự Chí Phèo.
Trong tác phẩm, điểm nhìn trần thuật có sự thay đổi linh hoạt giữa người kể chuyện và các nhân vật. Điều này giúp người đọc có cái nhìn đa chiều, sâu sắc hơn về câu chuyện.
- Điểm nhìn của người kể chuyện: Khách quan, bao quát toàn bộ diễn biến câu chuyện.
- Điểm nhìn của Chí Phèo: Cho thấy những suy nghĩ, cảm xúc bên trong nhân vật.
- Điểm nhìn của dân làng Vũ Đại: Phản ánh thái độ e sợ, xa lánh đối với Chí Phèo.
Sự luân phiên giữa các điểm nhìn này tạo nên một bức tranh sống động, chân thực về cuộc sống làng quê Việt Nam.
Dân làng Vũ Đại e sợ Chí Phèo sau khi hắn mãn hạn tù trở về vì ngoại hình thay đổi và hành vi hung hăng, gây rối. Hắn trở thành một kẻ “săng đá”, “gớm chết” với những hình xăm trổ đầy mình, khiến ai nhìn thấy cũng phải khiếp sợ.
Bá Kiến là một nhân vật điển hình cho tầng lớp thống trị ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng. Hắn là một kẻ gian xảo, dùng nhiều thủ đoạn để bóc lột, áp bức người nông dân. Cách “ứng phó” của Bá Kiến với Chí Phèo cho thấy sự lọc lõi, gian manh của hắn.
- Với Chí Phèo, Bá Kiến tỏ ra niềm nở, mời mọc, thậm chí còn xưng “anh” để xoa dịu, lợi dụng.
- Với người nhà, Bá Kiến lại quát mắng, ra lệnh để giữ thể diện và trật tự.
Những cảm giác, ấn tượng đánh dấu sự thay đổi trong Chí Phèo bắt đầu từ buổi sáng sau đêm gặp gỡ Thị Nở. Hắn cảm nhận được những điều bình dị của cuộc sống mà trước đây hắn chưa từng để ý:
- Ánh nắng rực rỡ
- Tiếng chim hót
- Tiếng người đi chợ
Chính những điều nhỏ bé này đã đánh thức phần “người” trong Chí Phèo, khiến hắn khao khát một cuộc sống lương thiện.
Nỗi ám ảnh lớn nhất của Chí Phèo là sự cô độc khi nghĩ về cuộc đời mình. Hắn nhận ra rằng mình không có ai thân thích, không có một mái ấm gia đình. Nỗi cô đơn này càng khiến hắn khao khát được yêu thương, được hòa nhập với cộng đồng.
Lòng trắc ẩn của Thị Nở dành cho Chí Phèo được thể hiện qua những hành động quan tâm, chăm sóc. Thị không chỉ nấu cháo hành cho Chí ăn mà còn lo lắng cho sức khỏe của hắn. Chính tình yêu thương chân thành của Thị Nở đã đánh thức bản chất lương thiện trong Chí Phèo.
Khi Chí Phèo nhận bát cháo hành từ Thị Nở, hắn đã trải qua những cảm xúc phức tạp:
- Ngạc nhiên
- Bâng khuâng
- Vui buồn lẫn lộn
- Ăn năn
Hắn nhận ra rằng mình đã bỏ lỡ quá nhiều điều tốt đẹp trong cuộc sống và khao khát được làm lại từ đầu.
Tuy nhiên, bi kịch xảy ra khi bà cô Thị Nở kịch liệt phản đối mối quan hệ của hai người. Bà cho rằng Chí Phèo là một kẻ “rạch mặt ăn vạ”, không xứng đáng với cháu mình. Chính sự phản đối này đã dập tắt hy vọng cuối cùng của Chí Phèo, đẩy hắn vào con đường tuyệt vọng.
Tâm trí của Chí Phèo bị ám ảnh bởi hơi cháo hành vì nó gợi nhớ về tình yêu thương, sự quan tâm mà hắn đã từng nhận được từ Thị Nở. Khi hy vọng tan vỡ, Chí Phèo cảm thấy mất mát, đau khổ và phẫn uất.
Việc Chí Phèo tìm đến nhà Bá Kiến không chỉ do hắn say rượu mà còn do hắn nhận ra Bá Kiến chính là kẻ đã đẩy hắn vào con đường tội lỗi. Bá Kiến là nguyên nhân gián tiếp dẫn đến sự từ chối của Thị Nở, khiến Chí Phèo không còn đường lùi.
Những lời Chí Phèo nói với Bá Kiến không phải là lời của một kẻ say mà là tiếng kêu cứu của một con người đang tuyệt vọng. Hắn muốn được làm người lương thiện nhưng không ai cho hắn cơ hội.
Cái lò gạch cũ là một hình ảnh mang tính biểu tượng sâu sắc. Nó gợi nhớ về quá khứ đau khổ của Chí Phèo, về một đứa trẻ bị bỏ rơi, không có nơi nương tựa. Cái lò gạch cũng tượng trưng cho vòng luẩn quẩn của bi kịch, cho thấy rằng những người như Chí Phèo khó có thể thoát khỏi số phận nghiệt ngã.
Cái chết của Chí Phèo là một lời tố cáo đanh thép đối với xã hội bất công, tàn bạo. Nó cho thấy rằng trong xã hội ấy, những người như Chí Phèo không có cơ hội để sống một cuộc đời lương thiện. Cái chết của Chí Phèo cũng là một lời cảnh tỉnh, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm đối với những người yếu thế trong xã hội.
Kết luận:
“Chí Phèo” không chỉ là một tác phẩm văn học kinh điển mà còn là một bài học sâu sắc về cuộc sống, về con người. Tác phẩm giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những định kiến xã hội, về sức mạnh của tình yêu thương và về trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với cộng đồng. “Chí Phèo Kết Nối Tri Thức” giúp chúng ta không chỉ hiểu tác phẩm ở mặt nội dung, nghệ thuật, mà còn là sự kết nối với đời sống, với những vấn đề xã hội nhức nhối.
