Chế độ Phân Biệt Chủng Tộc A Pác Thai (Apartheid) là một trong những vết nhơ lớn nhất trong lịch sử nhân loại. Mặc dù thuật ngữ “A Pác Thai” đã xuất hiện từ năm 1917, nhưng hệ thống chính trị A Pác Thai chỉ thực sự được thiết lập vào năm 1948 và kéo dài cho đến năm 1994, gây ra những hậu quả sâu sắc về kinh tế, chính trị, và xã hội cho Nam Phi.
Về mặt chính trị, chế độ A Pác Thai ở Nam Phi bắt đầu khi Đảng Dân tộc (The National Party – NP) lên nắm quyền sau cuộc bầu cử năm 1948. Chương trình chính trị của họ tập trung vào khái niệm apartheid (phân biệt chủng tộc) hay apartness (phân lập). Chính sách này tước bỏ quyền lực của tất cả những người không phải da trắng, ngoại trừ một số ít. Xã hội bị phân loại theo chủng tộc, và sự phân loại này được hợp pháp hóa và thể chế hóa thành luật để kiểm soát các nhóm người khác nhau.
So tay thuat ngu quan he quoc te
Chế độ A Pác Thai, một trang sử đen tối trong quan hệ quốc tế, tóm tắt trong cuốn “Sổ tay Thuật ngữ Quan hệ Quốc tế”.
Chế độ A Pác Thai là sản phẩm của chính quyền do người da trắng Nam Phi (Afrikaner) nắm giữ và là di sản của chủ nghĩa thực dân Anh từ thế kỷ 19. Các giới chủ thực dân muốn kiểm soát sự di cư của người da đen và da màu đến các vùng do người da trắng chiếm giữ.
Chính quyền Nam Phi đã ban hành nhiều đạo luật để hợp pháp hóa chế độ A Pác Thai. Đạo luật Khu vực Nhóm người (Group Areas Act) năm 1950 là nền tảng của hệ thống A Pác Thai, phân chia các nhóm chủng tộc về mặt địa lý. Luật Phân biệt Tiện nghi (Separate Amenities Act) năm 1953 quy định cụ thể việc phân biệt chủng tộc trong việc sử dụng bãi tắm, xe buýt, bệnh viện, trường học. Người da đen và da màu phải mang theo thẻ căn cước như một loại hộ chiếu để ngăn chặn di cư vào khu vực da trắng. Họ bị cấm sống hoặc thăm viếng các thành phố da trắng mà không có giấy phép đặc biệt. Luật Cấm Hôn nhân Hỗn hợp (Mixed Marriages Act) năm 1949 và Luật Trái Luân lý (Immorality Act) năm 1950 cấm hôn nhân và quan hệ tình dục giữa các chủng tộc khác nhau.
Quyền công dân của người da màu và da đen bị hạn chế, bao gồm cả quyền bầu cử. Luật Phân biệt Đại diện của Cử tri năm 1956 loại bỏ cử tri da màu khỏi danh sách cử tri chung và lập danh sách riêng. Người da màu bị cấm tham gia bầu cử như người da đen từ thập kỷ 1950 đến năm 1983, khi cải cách Hiến pháp cho phép người da màu và người châu Á thiểu số quyền tham gia vào các viện của Quốc hội và hưởng một số quyền hạn chế, bao gồm quyền bầu cử.
Bất bình đẳng kinh tế và quyền sở hữu cũng trở nên nghiêm trọng. Gần 60% dân số có thu nhập dưới 42.000 Rand/năm (7.000 USD), trong khi 2,2% dân số có thu nhập trên 360.000 Rand/năm (50.000 USD). Nghèo đói phổ biến, đặc biệt là trong cộng đồng người da đen. Khoảng 80% đất đai trang trại thuộc sở hữu của người da trắng. Chế độ A Pác Thai tước đoạt quyền sở hữu đất đai của người da đen và da màu.
Để duy trì chế độ A Pác Thai, chính quyền Nam Phi thiết lập các thiết chế an ninh khắc nghiệt, biến Nam Phi thành một nhà nước cảnh sát. Tuy nhiên, sự phản đối chế độ phân biệt chủng tộc vẫn lan rộng. Trong thập kỷ 1950, các cuộc biểu tình và xung đột nổ ra. Đảng Đại hội Dân tộc Phi (African National Congress – ANC) tuyên bố “Nam Phi thuộc về tất cả những người sống trên mảnh đất này, cả người da đen và người da trắng” và đấu tranh để bãi bỏ chế độ A Pác Thai. Sau cuộc nổi dậy ở Sharpeville tháng 3 năm 1960, chính phủ cấm tất cả các tổ chức chính trị của người Phi da đen, bao gồm cả ANC.
Cuộc biểu tình chống chế độ A Pác Thai năm 1986 tại Luân Đôn, thể hiện sự phản đối toàn cầu đối với chính sách phân biệt chủng tộc.
Trên bình diện quốc tế, chế độ A Pác Thai vi phạm Hiến chương Liên Hiệp Quốc và luật pháp quốc tế về quyền con người. Nam Phi bị cô lập ở khu vực và trên trường quốc tế, bị Liên Hiệp Quốc lên án. Năm 1973, Liên Hiệp Quốc thông qua Công ước quốc tế về đàn áp và trừng phạt tội phân biệt chủng tộc, tạo ra khuôn khổ pháp lý để các nước thành viên áp dụng biện pháp trừng phạt và gây áp lực lên chính phủ A Pác Thai. Công ước này có hiệu lực từ năm 1976.
Quy chế Rome của Tòa án Hình sự Quốc tế xác định A Pác Thai là một trong 11 tội ác chống lại nhân loại. Công dân của nhiều quốc gia, bao gồm cả Nam Phi, có quyền đề nghị truy tố tại Tòa án Hình sự Quốc tế đối với những cá nhân vi phạm hoặc khuyến khích tội phân biệt chủng tộc.
Do sự phản kháng từ bên trong, sự cô lập và trừng phạt từ bên ngoài, và vị thế suy yếu, chính phủ A Pác Thai buộc phải thực hiện chính sách hòa giải dân tộc với người da đen vào đầu thập niên 1980. Họ chấp nhận hủy bỏ các định chế phân biệt chủng tộc, tuân thủ các quyết định của cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nghị quyết của Liên Hiệp Quốc và phán xét của Tòa án Tội phạm quốc tế, chấm dứt các tội ác vi phạm nhân quyền, phân biệt chủng tộc và tội ác chống lại loài người.
Từ năm 1984, các cuộc cải cách được tiến hành. Các bộ luật ngăn cấm đối với người da đen và da màu được bãi bỏ hoặc nới lỏng. Năm 1990, chính quyền của De Klerk tuyên bố bãi bỏ các đạo luật phân biệt chủng tộc, bỏ lệnh cấm các đảng phái hoạt động, bao gồm ANC. Từ năm 1990 đến 1991, bộ máy nhà nước hợp pháp của chế độ A Pác Thai bị giải thể. Tháng 12 năm 1991, Hội nghị vì một Nam Phi dân chủ (Codesa) bắt đầu thương lượng về việc thành lập chính phủ lâm thời đa sắc tộc và về bản hiến pháp mới mở rộng quyền chính trị cho mọi nhóm người.
Nelson Mandela phát biểu tại Liên Hợp Quốc năm 1990, đánh dấu bước ngoặt trong cuộc chiến chống A Pác Thai và hướng tới một Nam Phi dân chủ.
Trong cuộc trưng cầu dân ý tháng 3 năm 1992, cuộc bầu cử cuối cùng của người da trắng diễn ra ở Nam Phi. Các cử tri cho phép chính phủ thương lượng về bản hiến pháp mới với ANC và các đảng phái chính trị khác. Năm 1993, bản hiến pháp lâm thời được xây dựng trong khi chờ đợi soạn thảo hiến pháp chính thức. De Klerk và Nelson Mandela được trao giải Nobel Hòa bình vì những nỗ lực chấm dứt chế độ A Pác Thai trong hòa bình, góp phần xây dựng nền tảng dân chủ mới cho Nam Phi.
Ngày 10 tháng 5 năm 1994, Nelson Mandela trúng cử Tổng thống Nam Phi. Cuộc bầu cử diễn ra hòa bình. ANC chiếm 62,7% số phiếu, đủ để thành lập chính phủ mới trên phạm vi toàn quốc. NP chiếm đa số phiếu của người da trắng và da màu, trở thành đảng đối lập.
Ngày 8 tháng 5 năm 1996, hiến pháp mới được phê chuẩn. Đây là sự kiện chính trị quan trọng, thể chế hóa thành quả của cuộc cách mạng dân chủ Nam Phi, tạo nền tảng pháp lý cho chính phủ mới. Hiến pháp mới đảm bảo quyền bình đẳng cho mọi công dân Nam Phi và khẳng định mọi sự phân biệt đối xử trong xã hội là bất hợp pháp. Hiến pháp này chính thức xóa bỏ hệ thống dựa trên phân biệt chủng tộc của chính phủ A Pác Thai và xây dựng chính phủ mới dựa trên nền tảng dân chủ.
