Bài ca dao “Cày đồng đang buổi ban trưa, mồ hôi thánh thót” không chỉ là một tác phẩm văn học dân gian, mà còn là một bức tranh chân thực về cuộc sống lam lũ của người nông dân Việt Nam. Nó gói ghém những giá trị đạo đức sâu sắc, nhắc nhở chúng ta về lòng biết ơn và sự trân trọng đối với những người lao động.
Cày đồng đang buổi ban trưaMồ hôi thánh thót như mưa ruộng càyAi ơi bưng bát cơm đầyDẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.
Bốn câu ca dao ngắn gọn, súc tích đã tái hiện lại một cách sinh động hình ảnh người nông dân “cày đồng đang buổi ban trưa”. Câu ca dao mở đầu khắc họa một khung cảnh lao động vất vả, dưới cái nắng gay gắt của buổi trưa hè.
“Cày đồng đang buổi ban trưa” không chỉ là một công việc, mà là sự hy sinh, là mồ hôi, nước mắt của người nông dân. Câu “Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày” sử dụng biện pháp so sánh độc đáo, làm nổi bật sự cực nhọc, vất vả đến tột cùng. “Thánh thót” gợi âm thanh của từng giọt mồ hôi rơi xuống, “như mưa ruộng cày” diễn tả lượng mồ hôi nhiều đến mức ướt đẫm cả thửa ruộng. Hình ảnh này không chỉ tái hiện thực tế mà còn khơi gợi lòng thương cảm, xót xa trong lòng người đọc.
Câu ca dao tiếp theo chuyển sang một góc nhìn khác:
Ai ơi bưng bát cơm đầyDẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.
Đây là lời nhắn nhủ, lời nhắc nhở ân cần, tha thiết. “Ai ơi” là cách gọi thân mật, gần gũi, thể hiện sự quan tâm, yêu thương. Khi ta “bưng bát cơm đầy”, hãy nhớ đến những người đã đổ mồ hôi, sôi nước mắt để làm ra hạt gạo. “Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần” là sự tương phản sâu sắc, nhấn mạnh sự đánh đổi to lớn để có được những hạt cơm trắng ngần, thơm ngon.
Từ “đắng cay” không chỉ diễn tả những khó khăn, vất vả trong quá trình lao động, mà còn gợi lên những lo toan, trăn trở của người nông dân trước thiên tai, dịch bệnh, trước những rủi ro của mùa màng. Câu ca dao này không chỉ là lời nhắc nhở về lòng biết ơn, mà còn là lời khuyên về cách sống, về đạo lý làm người. Phải biết trân trọng những gì mình đang có, phải biết cảm thông, chia sẻ với những người xung quanh, đặc biệt là những người lao động vất vả.
Bài ca dao “Cày đồng đang buổi ban trưa” là một minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn học dân gian. Nó không chỉ là một bài học về đạo đức, mà còn là một lời tri ân sâu sắc đối với những người nông dân, những người đã góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước. Cho dù xã hội có thay đổi như thế nào, thì những giá trị mà bài ca dao mang lại vẫn luôn vẹn nguyên giá trị.
