“Cảnh khuya” là một trong những bài thơ tứ tuyệt đặc sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thể hiện tình yêu thiên nhiên sâu sắc, tâm hồn nhạy cảm và lòng yêu nước thiết tha của Người. Vậy “Cảnh khuya” sáng tác năm nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về hoàn cảnh ra đời, nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm này.
Hoàn Cảnh Sáng Tác Bài Thơ Cảnh Khuya
Bài thơ “Cảnh khuya” được sáng tác vào năm 1947 tại chiến khu Việt Bắc, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954). Thời điểm này, quân Pháp mở cuộc tấn công lớn lên Việt Bắc, hòng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến và lực lượng chủ lực của ta. Bối cảnh chiến tranh ác liệt đã ảnh hưởng không nhỏ đến cảm xúc và suy tư của Bác Hồ, thể hiện rõ nét trong bài thơ.
Thể Loại và Phương Thức Biểu Đạt
“Cảnh khuya” thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, một thể thơ ngắn gọn, súc tích, hàm súc, có khả năng biểu đạt những cảm xúc sâu lắng. Phương thức biểu đạt chính của bài thơ là sự kết hợp giữa miêu tả và biểu cảm. Bức tranh thiên nhiên đêm khuya được khắc họa sinh động, gợi cảm, đồng thời bộc lộ tâm trạng, suy tư của nhà thơ.
Bố Cục và Nội Dung Chính
Bài thơ “Cảnh khuya” có thể chia làm hai phần:
- Hai câu đầu: Miêu tả vẻ đẹp của đêm trăng rằm ở chiến khu Việt Bắc.
- Hai câu cuối: Diễn tả tâm trạng của Bác Hồ – một người chưa ngủ vì lo lắng cho vận mệnh của đất nước.
Phân Tích Chi Tiết Tác Phẩm
1. Vẻ Đẹp Của Đêm Trăng Rằm Ở Chiến Khu Việt Bắc
“Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa.”
Câu thơ đầu tiên mở ra một không gian tĩnh lặng của núi rừng Việt Bắc, nơi tiếng suối chảy róc rách được ví von như “tiếng hát xa”, gợi cảm giác du dương, êm ái.
Câu thơ thứ hai vẽ nên một bức tranh trăng tuyệt đẹp. Ánh trăng chiếu sáng vằng vặc, “lồng” vào những “cổ thụ” già, tạo nên những “bóng” hình lung linh, huyền ảo tựa như những “hoa” đang khoe sắc. Cách sử dụng từ ngữ tinh tế, giàu hình ảnh đã giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình của cảnh vật.
2. Tâm Trạng Của Bác Hồ Trong Đêm Khuya Ở Chiến Khu
“Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.”
Câu thơ thứ ba thể hiện sự hòa quyện giữa cảnh và người. Vẻ đẹp của “cảnh khuya” khiến cho “người” trằn trọc, thao thức, không thể yên giấc.
Câu thơ cuối cùng giải thích lý do “chưa ngủ” của Bác: “vì lo nỗi nước nhà”. Nỗi lo cho vận mệnh của dân tộc, cho cuộc kháng chiến trường kỳ đã chiếm trọn tâm trí của Người. Đây là một biểu hiện cao đẹp của lòng yêu nước, thương dân sâu sắc của Hồ Chí Minh.
Giá Trị Nghệ Thuật
- Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt: Ngắn gọn, súc tích, hàm súc.
- Sử dụng từ ngữ gợi hình, gợi cảm: “lồng”, “bóng”, “hoa”…
- Hình ảnh thơ vừa mang màu sắc cổ điển, vừa bình dị, tự nhiên.
- Sự kết hợp hài hòa giữa miêu tả cảnh và biểu lộ tình cảm.
Ý Nghĩa Của Bài Thơ
“Cảnh khuya” là một bài thơ đặc sắc, thể hiện tình yêu thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm và lòng yêu nước sâu sắc của Hồ Chí Minh. Bài thơ không chỉ là một bức tranh đẹp về đêm trăng rằm ở chiến khu Việt Bắc, mà còn là một biểu tượng cho tinh thần lạc quan, ý chí kiên cường của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. “Cảnh khuya” là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam, có giá trị to lớn về mặt nội dung và nghệ thuật.