“Cảnh khuya” là một trong những bài thơ tiêu biểu thể hiện tình yêu thiên nhiên sâu sắc, gắn liền với trách nhiệm lớn lao với đất nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bài thơ không chỉ là bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn là tiếng lòng của một người con luôn trăn trở vì vận mệnh dân tộc.
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Bài thơ được sáng tác năm 1947, khi Bác Hồ cùng Bộ chỉ huy kháng chiến đóng tại chiến khu Việt Bắc. Giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng, tâm hồn thi sĩ của Bác đã rung cảm trước vẻ đẹp của núi rừng, đồng thời trỗi dậy nỗi lo lắng sâu sắc cho vận mệnh đất nước.
Hai câu thơ đầu tiên vẽ nên một bức tranh sơn thủy hữu tình:
Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa
Tiếng suối trong trẻo vang vọng giữa đêm khuya tĩnh lặng, được ví như tiếng hát xa xăm, gợi cảm giác thanh bình, thư thái. Ánh trăng huyền ảo lồng vào những hàng cổ thụ, bóng cây in xuống những khóm hoa, tạo nên một không gian lung linh, huyền ảo. Cách sử dụng từ ngữ tinh tế, giàu hình ảnh đã khắc họa nên một khung cảnh thiên nhiên vừa gần gũi, vừa thơ mộng. Liên tưởng đến “Côn Sơn ca” của Nguyễn Trãi, ta thấy sự giao thoa giữa cảm hứng thiên nhiên và tình yêu đất nước trong thơ ca truyền thống.
Câu thơ thứ ba như một nhịp cầu nối giữa cảnh và tình:
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ
Vẻ đẹp của đêm khuya khiến người ta ngỡ như đang lạc vào một bức tranh tuyệt mỹ. Tuy nhiên, đằng sau vẻ đẹp ấy là một tâm trạng trăn trở, thao thức. Câu hỏi “Vì sao người chưa ngủ?” được đặt ra, khơi gợi sự tò mò và dẫn dắt người đọc đến với câu thơ cuối cùng, là lời giải đáp cho toàn bộ bài thơ.
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Nỗi lo cho vận mệnh đất nước chính là nguyên nhân khiến Bác Hồ không thể ngon giấc. Giữa khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp, Người vẫn luôn canh cánh trong lòng những trăn trở về tương lai của dân tộc. Câu thơ giản dị mà sâu sắc đã thể hiện tấm lòng yêu nước thương dân vô bờ bến của Bác. Sự kết hợp hài hòa giữa tình yêu thiên nhiên và trách nhiệm xã hội tạo nên vẻ đẹp độc đáo trong thơ Hồ Chí Minh. Nỗi lo “nỗi nước nhà” không chỉ là một gánh nặng mà còn là nguồn cảm hứng để Người sáng tác nên những vần thơ lay động lòng người.
“Cảnh khuya” không chỉ là một bài thơ tả cảnh mà còn là một bài thơ trữ tình sâu sắc. Vẻ đẹp của thiên nhiên hòa quyện với tình yêu nước thiết tha đã tạo nên một tác phẩm nghệ thuật bất hủ, thể hiện rõ phong cách thơ giản dị, chân thành mà thấm đẫm chất nhân văn của Hồ Chí Minh. Bài thơ giúp chúng ta hiểu thêm về tâm hồn cao đẹp của Người, một chiến sĩ cách mạng vĩ đại, một nhà thơ lớn, luôn trăn trở vì hạnh phúc của nhân dân và sự phồn vinh của đất nước.
