Thạch Lam, một trong những cây bút chủ lực của Tự lực văn đoàn, nổi tiếng với những trang văn thấm đẫm chất thơ và lòng nhân đạo. Trong truyện ngắn “Hai đứa trẻ”, ông đã khắc họa một cách tinh tế “Cảnh Chiều Tàn” ở phố huyện, vừa ảm đạm, vừa ngập tràn những mơ ước nhỏ nhoi.
Thạch Lam đã chọn khoảnh khắc hoàng hôn, khi mọi vật chuẩn bị nghỉ ngơi, để làm bối cảnh chính. Bằng ngòi bút nhạy cảm, ông không chỉ nắm bắt được cái thần của cuộc sống con người mà còn phác họa bức tranh thiên nhiên đầy ám ảnh.
Bức tranh thiên nhiên hiện lên vừa mơ mộng, vừa đượm buồn. Tiếng trống thu không trên chòi huyện nhỏ vang vọng, gọi buổi chiều về. Xa xa, tiếng ếch nhái kêu ran theo gió. Âm thanh tưởng chừng náo động lại da diết, khắc khoải. “Phương Tây đỏ rực như lửa cháy”, “Những đám mây ánh hồng như hòn than sắp tàn” gợi lên sự lụi tàn. Dãy tre làng đen lại, cắt hình rõ rệt trên nền trời, khiến bóng tối bao trùm lên cảnh vật. Nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu tính nhạc đã vẽ nên một khung cảnh yên bình, êm dịu nhưng cũng đầy nỗi u buồn.
Bên cạnh bức tranh thiên nhiên, Thạch Lam còn hướng ngòi bút đến bức tranh sinh hoạt của con người. Ông nắm lấy khung cảnh một buổi chợ đã tàn, tiêu điều, xơ xác. Âm thanh náo nhiệt biến mất, chỉ còn lại sự tĩnh lặng. Một vài người bán hàng về muộn dọn hàng, trò chuyện vội vã. Trên nền chợ, rác rưởi, vỏ thị, vỏ bưởi vương vãi. Những đứa trẻ nghèo cúi lom khom, tìm nhặt những thanh nứa, thanh tre còn sót lại. Mẹ con chị Tí ngày mò cua bắt ốc, đêm bán hàng nước, vẫn không đủ sống. Bà cụ Thi điên nghiện rượu, chìm trong hơi men, tiếng cười khanh khách vang vọng. Chị em Liên coi giữ cửa hàng tạp hóa nhỏ, bán những vật dụng đơn giản. Cuộc sống của những người dân nơi đây quẩn quanh, nhàm chán, đại diện cho những kiếp sống mòn mỏi.
Nổi bật trong bức tranh ấy là tâm hồn tinh tế, nhạy cảm của nhân vật Liên. Cô cảm nhận sự biến chuyển của thiên nhiên trong khoảnh khắc ngày tàn, cảm nhận từng chi tiết bé nhỏ, quen thuộc của cuộc sống nơi đây: “một mùi âm ẩm bốc lên trộn lẫn với mùi cát bụi quen thuộc quá…”. Mùi hương thân quen, đã gắn bó với cuộc sống của cô nhiều năm. Liên ngồi yên lặng, ngắm nhìn khung cảnh, dường như cái trầm buồn, yên tĩnh của thiên nhiên thấm sâu vào tâm hồn non nớt, đầy nhạy cảm của cô. Liên còn là một cô bé có tấm lòng nhân hậu, giàu lòng yêu thương. Cô quan tâm đến mẹ con chị Tí, ân cần hỏi han, xót xa cho hoàn cảnh gia đình chị. Nghe tiếng cười của cụ Thi điên, Liên lẳng lặng rót đầy một cút rượu đưa cho cụ và đứng sững nhìn theo. Trước hình ảnh những đứa trẻ nghèo nhặt rác, chị động lòng thương nhưng lại không có tiền để giúp chúng.
.PNG)
Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn là một đoạn văn giàu chất trữ tình. Chất thơ ấy tỏa ra từ thiên nhiên, từ cảnh vật quê hương bình dị, thân thuộc, từ tiếng trống thu không, tiếng ếch kêu ran ngoài đồng. Chất thơ còn thể hiện trong tâm hồn nhạy cảm, tinh tế của Liên khi cảm nhận về cuộc sống xung quanh. Không chỉ vậy, chất thơ còn thấm đượm trong từng câu chữ, những câu văn nhịp nhàng, có tiết tấu, giàu chất nhạc: “Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào” đã tăng thêm chất trữ tình cho tác phẩm.
Bức tranh phố huyện lúc chiều tàn vừa khắc họa được bức tranh thiên nhiên đẹp mà đượm buồn, vừa cho thấy cuộc sống quẩn quanh, bế tắc, nghèo nàn của những con người nơi đây. Đằng sau bức tranh phố huyện, ta còn thấy được tình yêu thiên nhiên, cũng như tấm lòng nhân đạo sâu sắc của tác giả: trân trọng, nâng niu những số phận và ước mơ đổi đời của họ. Nghệ thuật miêu tả đặc sắc, chất trữ tình thấm đượm cũng là những yếu tố tạo nên sự thành công cho tác phẩm.
