Bài thơ “Vãn cảnh” (Cảnh Chiều Hôm) của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tập “Nhật ký trong tù” là một tác phẩm giàu ý nghĩa, khơi gợi nhiều suy tư về vẻ đẹp, sự vô thường của cuộc sống và tấm lòng của người chiến sĩ cách mạng.
Mai khôi hoa khai hoa hựu tạ,
Hoa khai hoa tạ lưỡng vô tình;
Hoa hương thấu nhập lung môn lý,
Hướng tại lung nhân tố bất bình.
Dịch nghĩa:
Hoa hồng nở rồi lại tàn,
Hoa nở hoa tàn đều vô tình;
Hương hoa bay vào thấu trong ngục,
Đến kể với người tù nỗi bất bình.
Dịch thơ:
Hoa hồng nở hoa hồng lại rụng,
Hoa tàn, hoa nở cũng vô tình;
Hương hoa bay thấu vào trong ngục,
Kể với tù nhân nỗi bất bình.
Nam Trân dịch
Câu thơ đầu tiên “Mai khôi hoa khai hoa hựu tạ” vẽ nên hình ảnh hoa hồng nở rồi tàn, một quy luật tất yếu của tự nhiên. “Mai khôi” gợi lên vẻ đẹp kiêu sa, lộng lẫy của hoa hồng, loài hoa tượng trưng cho tình yêu và đam mê. Tuy nhiên, vẻ đẹp ấy cũng không tránh khỏi sự tàn phai theo thời gian. Chữ “hựu” (lại) nhấn mạnh sự lặp lại của vòng tuần hoàn, gợi lên cảm giác về sự hữu hạn của đời người.
“Hoa khai hoa tạ lưỡng vô tình”, câu thơ thứ hai là một điểm nhấn triết lý của bài thơ. “Lưỡng vô tình” có thể hiểu là “đều vô tình”, tức cả hoa nở và hoa tàn đều diễn ra một cách tự nhiên, không vì ai mà thay đổi. Thiên nhiên vốn dĩ vô tình, không mang cảm xúc hay ý chí. Sự vô tình này có thể khiến con người cảm thấy buồn bã, cô đơn trước sự trôi chảy của thời gian và sự mong manh của cuộc sống. Nhưng cũng chính sự vô tình này lại tạo nên vẻ đẹp khách quan, thuần khiết của tự nhiên.
Câu thơ thứ ba “Hoa hương thấu nhập lung môn lý” mở ra một không gian khác, không gian nhà tù. Hương hoa, dù chỉ là một thứ vô hình, vẫn có thể vượt qua song sắt, thâm nhập vào nơi giam cầm. “Hoa hương” tượng trưng cho vẻ đẹp, sự tự do và khát vọng sống. Nó mang đến cho người tù một chút niềm vui, an ủi và hy vọng giữa chốn ngục tù tăm tối. “Lung môn” (cửa ngục) là ranh giới giữa tự do và giam cầm, giữa ánh sáng và bóng tối.
“Hướng tại lung nhân tố bất bình”, câu thơ cuối cùng thể hiện sự đồng cảm sâu sắc giữa hoa và người tù. Hương hoa không chỉ mang đến niềm vui mà còn “tố bất bình” (kể nỗi bất bình) với người tù. “Bất bình” là sự bất công, oan trái mà người tù phải gánh chịu. Hoa và người tù có chung cảnh ngộ, đều bị giam hãm, mất tự do. Hương hoa như một người bạn tri kỷ, thấu hiểu và chia sẻ nỗi niềm của người tù.
Bài thơ “Cảnh chiều hôm” không chỉ là một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp mà còn là một tâm sự sâu kín của người chiến sĩ cách mạng. Bằng những hình ảnh giản dị, gần gũi, Hồ Chí Minh đã thể hiện tình yêu thiên nhiên, khát vọng tự do và tinh thần lạc quan, bất khuất. “Cảnh chiều hôm” là một bài thơ giàu giá trị nhân văn, khơi gợi những suy tư về cuộc sống và con người.
