Sông Đà trong tùy bút “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân không chỉ là một dòng sông vô tri, mà là một sinh thể sống động với cá tính mạnh mẽ, vừa hung vĩ, dữ dội, vừa trữ tình, thơ mộng. Vẻ đẹp hùng vĩ và dữ dội của con sông được Nguyễn Tuân khắc họa một cách tài tình, gây ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.
Hình ảnh sông Đà hiện lên với những vách đá dựng đứng, hiểm trở, thể hiện sự khắc nghiệt của thiên nhiên Tây Bắc, nơi con sông chảy qua.
Trước hết, vẻ hùng vĩ của sông Đà được thể hiện qua địa hình hiểm trở với những vách đá dựng đứng, sừng sững như thành lũy. Nguyễn Tuân miêu tả: “Đá bờ sông dựng vách thành”, “mặt sông chỗ ấy chỉ lúc đúng ngọ mới có mặt trời”, “có vách đá thành chẹt lòng sông Đà như một cái yết hầu”. Những hình ảnh này gợi lên sự hiểm trở, khắc nghiệt của thiên nhiên, đồng thời cho thấy con sông Đà như một chiến lũy kiên cố, án ngữ nơi vùng biên ải.
Sự dữ dội của sông Đà còn được thể hiện qua những ghềnh thác hiểm trở, dòng nước chảy xiết, tạo nên những âm thanh dữ dội. Nguyễn Tuân viết: “Dài hàng cây số nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt bất cứ người lái đò sông Đà nào tóm được qua quãng ấy”. Cách sử dụng điệp từ, điệp ngữ, cùng với những động từ mạnh, đã diễn tả sinh động sự chuyển động hỗn loạn, dữ dội của dòng sông, như muốn nuốt chửng mọi thứ trên đường đi.
Sơ đồ tư duy về hình tượng sông Đà, nhấn mạnh hai nét tính cách nổi bật: hung bạo và trữ tình, giúp người đọc hệ thống hóa thông tin và hiểu sâu sắc hơn về con sông.
Đặc biệt, Nguyễn Tuân đã khắc họa thành công những “cái hút nước” trên sông Đà, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về sự nguy hiểm, khó lường của dòng sông. Ông miêu tả: “Trên sông bỗng có những cái hút nước giống như cái giếng bê tông thả xuống sông để chuẩn bị làm móng cầu”, “nước ở đây thở và kêu như cửa cống cái bị sặc”, “những cái giếng sâu nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào”. Những so sánh độc đáo, bất ngờ đã gợi lên sự ghê rợn, kinh hoàng về những cái hút nước, như những cái bẫy chực chờ nuốt chửng mọi vật thể trên sông.
Không chỉ vậy, Nguyễn Tuân còn miêu tả âm thanh của thác nước sông Đà như một bản nhạc dữ dội, đầy ám ảnh. Ông viết: “Tiếng thác nước nghe như là oán trách gì, rồi lại như là van xin, rồi lại như là khiêu khích, giọng gằn mà chế nhạo”, “nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu rừng tre nứa nổ lửa”. Âm thanh của thác nước được nhân hóa, trở nên sống động, đa dạng, lúc thì ai oán, van xin, lúc thì gầm thét, giận dữ, tạo nên một không gian âm thanh hỗn độn, dữ dội, đầy ám ảnh.
Sơ đồ tư duy về thạch trận trên sông Đà, thể hiện sự hiểm độc và mưu mô của con sông khi giăng bẫy, thử thách người lái đò.
Ngoài ra, Nguyễn Tuân còn miêu tả những “thạch trận” trên sông Đà, với những hòn đá ngổn ngang, dữ dằn, như những chiến binh sẵn sàng tấn công bất cứ lúc nào. Ông viết: “Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quảng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền”, “mặt hòn đá nào trông cũng ngỗ ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm méo mó hơn cả cái mặt nước chỗ này”. Những hòn đá vô tri vô giác được nhân hóa, trở nên sống động, có cá tính, tạo nên một trận địa hiểm trở, đầy thách thức.
Tóm lại, qua ngòi bút tài hoa của Nguyễn Tuân, con sông Đà hiện lên với vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội, đầy ấn tượng. Sự kết hợp giữa bút pháp tả cảnh, tả tình, cùng với những so sánh, liên tưởng độc đáo, đã giúp Nguyễn Tuân khắc họa thành công hình tượng con sông Đà, một biểu tượng của thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa khắc nghiệt, vừa thơ mộng, trữ tình. Vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của sông Đà không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên hoang sơ, mà còn là vẻ đẹp của sức mạnh, của sự sống, của những thử thách mà con người phải vượt qua để chinh phục thiên nhiên.
