Y Phương là một nhà thơ người dân tộc Tày, nổi tiếng với phong cách thơ chân thật, mạnh mẽ, và đậm chất miền núi. Bài thơ “Nói với con,” sáng tác năm 1980, là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của ông, gợi nhắc về tình cảm gia đình ấm áp, vẻ đẹp tâm hồn của người dân tộc miền núi, sức sống cần cù, mạnh mẽ, và ý chí vươn lên trong cuộc sống còn nhiều gian khổ.
Lời tâm tình của người cha nói với con về cội nguồn sinh dưỡng được thể hiện một cách sâu sắc:
“Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười”
Bốn câu thơ mở ra không khí gia đình đầm ấm, ngập tràn tình yêu thương. Hình ảnh đứa con nhỏ đang tập đi tập nói hiện lên thật sinh động, với sự nâng niu, chăm sóc của cha mẹ trong từng bước đi, giọng nói, tiếng cười. Gia đình chính là cái nôi ấm êm để con khôn lớn trưởng thành.
Gia đình hạnh phúc, nơi những bước chân chập chững đầu đời của con được cha mẹ nâng niu và chào đón.
Tiếp theo là những vần thơ ca ngợi vẻ đẹp của quê hương và những phẩm chất cao quý của “người đồng mình”:
“Người đồng mình yêu lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng”
Cuộc sống lao động cần cù, nhưng cũng đầy chất thơ của người đồng mình được khắc họa qua những hình ảnh “cài nan hoa, ken câu vách.” Dưới bàn tay tài hoa, những vật liệu bình thường bỗng hóa thành những tác phẩm nghệ thuật. Vách nhà không chỉ được ken bằng tre, nứa, gỗ, mà còn bằng những câu hát sli, hát lượn, hát then, thậm chí cả những bông hoa rừng thơm ngát. Thiên nhiên cũng ban tặng cho con người những gì đẹp đẽ, tinh túy nhất: con đường đến mọi miền Tổ quốc, và tấm lòng chân chất của người đồng mình.
Lời cha dặn con về những phẩm chất cao quý của người đồng mình được thể hiện một cách sâu sắc:
“Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn”
Người đồng mình, dù cuộc sống còn nhiều khó khăn, vẫn luôn bền gan vững chí. Độ cao của ngọn núi dùng để đo nỗi buồn, độ dài của con đường để đo chí lớn, khát vọng. Lời tâm tình của người cha khẳng định giá trị cao quý của những người đồng mình.
“Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn
Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh”
Đặt từ “sống” ở đầu mỗi câu, cha nhấn mạnh thái độ sống, phong cách sống. Không chê cuộc sống khó khăn, mà phải vững lòng trước thử thách. Sống hồn nhiên, mạnh mẽ, phóng khoáng, giản dị như cây cỏ sông suối, kiên cường vượt qua mọi trắc trở.
Người đồng mình kiên cường, mạnh mẽ, không ngại khó khăn gian khổ, luôn hướng về phía trước.
“Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục”
Cốt cách giản dị, mộc mạc, thật thà, chất phác. Họ không sống tầm thường nhỏ bé, mà luôn ngẩng cao đầu trước thử thách. Bằng bàn tay, sức lực, sự cần cù, họ đã “kê cao quê hương,” sáng tạo và lưu truyền mãi những phong tục tốt đẹp.
Lời tâm tình tha thiết của cha dành cho con:
“Con ơi tuy thô sơ da thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ bé được
Nghe con.”
Dù có đi đâu, làm gì, cũng không bao giờ được nhỏ bé, mà phải luôn ngẩng cao đầu. Lời dặn của cha, như biển trời bao la, sẽ mãi khắc sâu trong tim con.
Bằng cách nói xúc động, bài thơ đã chạm đến trái tim người đọc một cách sâu sắc. Bài thơ ca ngợi vẻ đẹp của tình cha con, tình yêu quê hương đất nước, những phẩm chất tốt đẹp của người dân tộc miền núi, và khát vọng vươn lên trong cuộc sống.
