Văn học nghệ thuật là sự phản ánh tâm hồn người nghệ sĩ, là nơi cái tôi cá nhân được thăng hoa và bộc lộ rõ nét nhất. Trong văn học Việt Nam hiện đại, Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn tiêu biểu với phong cách trữ tình sâu lắng, đặc biệt thể hiện rõ trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích Cái Tôi Trữ Tình độc đáo và sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong tác phẩm, một cái tôi trữ tình vừa tài hoa, uyên bác, vừa chan chứa tình yêu quê hương tha thiết.
Cái tôi trữ tình là khái niệm dùng để chỉ những cảm xúc, suy tư, tình cảm cá nhân của tác giả được thể hiện trong tác phẩm văn học. Nó là lăng kính chủ quan mà qua đó, thế giới khách quan được phản ánh và khúc xạ, mang đậm dấu ấn riêng của người nghệ sĩ. Thông qua cái tôi trữ tình, độc giả có thể cảm nhận được những rung động sâu kín, những trăn trở, suy tư về cuộc đời, về con người, về quê hương đất nước của tác giả.
Trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, cái tôi trữ tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường hiện lên như một dòng chảy miên man, hòa quyện giữa cảm xúc cá nhân và những hiểu biết sâu rộng về lịch sử, văn hóa, địa lý của xứ Huế. Đó là một cái tôi trữ tình tài hoa, uyên bác, giàu liên tưởng và vô cùng đắm đuối với vẻ đẹp của dòng sông Hương.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dồn hết tâm huyết và tình cảm để khám phá và miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ nhiều góc độ khác nhau, thể hiện cái tôi trữ tình giàu cảm xúc và trí tuệ. Từ góc độ địa lý, sông Hương hiện lên như một “bản trường ca của rừng già”, một “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, một “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.
Từ góc độ lịch sử, sông Hương là “dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc”. Trong những năm tháng chiến tranh, nó “biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công”, còn khi trở về đời thường, nó lại lặng lẽ, khiêm nhường làm “người con gái dịu dàng của đất nước”. Với Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương không chỉ là một dòng chảy tự nhiên mà còn là một nhân chứng lịch sử, gắn liền với bao thăng trầm của dân tộc.
Cái tôi trữ tình tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường còn được thể hiện qua việc sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc điệu và biện pháp tu từ độc đáo. Những câu văn miêu tả sông Hương vừa gợi cảm, vừa giàu sức biểu cảm, khiến người đọc như được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của dòng sông bằng tất cả các giác quan. Tác giả đã sử dụng nghệ thuật nhân hóa, so sánh, ẩn dụ một cách tài tình, biến sông Hương thành một sinh thể sống động, có tâm hồn và cảm xúc.
Cái nhìn uyên bác về văn hóa, lịch sử của Hoàng Phủ Ngọc Tường góp phần quan trọng tạo nên cái tôi trữ tình độc đáo trong tác phẩm. Nhà văn không chỉ miêu tả vẻ đẹp bên ngoài của sông Hương mà còn khám phá những giá trị văn hóa, lịch sử ẩn sâu trong dòng sông.
Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra những đặc điểm văn hóa thú vị của sông Hương, từ vẻ trầm mặc như triết lý, như cổ thi khi chảy bên những lăng tẩm đền đài của các đời vua chúa triều Nguyễn, đến dòng sông thi ca, cội nguồn cảm hứng cho biết bao nghệ sĩ. Đặc biệt, giai thoại tuyệt đẹp về nguồn gốc tên gọi của sông Hương đã được tác giả kể lại một cách đầy xúc động, thể hiện sự trân trọng và tình yêu đối với dòng sông và con người xứ Huế.
Tình yêu quê hương tha thiết là một yếu tố quan trọng tạo nên cái tôi trữ tình sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Nếu không có tình yêu sâu đậm với xứ Huế và dòng sông Hương, tác giả không thể viết nên những trang văn mê đắm và tài hoa đến như vậy. Tình yêu đó đã hóa thành nguồn cảm hứng bất tận, giúp tác giả khám phá và miêu tả vẻ đẹp của dòng sông bằng tất cả trái tim và tâm hồn. Tình cảm đặc biệt ấy không chỉ thể hiện qua những lời ngợi ca vẻ đẹp của sông Hương mà còn qua sự trân trọng những giá trị văn hóa, lịch sử mà dòng sông mang trong mình. Tình yêu Hoàng Phủ Ngọc Tường dành cho Hương giang thực ra chính là tình yêu tha thiết, mãnh liệt dành cho đất nước.
Tóm lại, cái tôi trữ tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một sự kết hợp hài hòa giữa tài hoa, uyên bác và tình yêu quê hương sâu sắc. Thông qua tác phẩm, tác giả đã không chỉ miêu tả vẻ đẹp của sông Hương mà còn gửi gắm những suy tư, trăn trở về lịch sử, văn hóa và con người xứ Huế, đồng thời thể hiện tình yêu tha thiết đối với quê hương đất nước. Cái tôi trữ tình độc đáo và sâu sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã góp phần tạo nên giá trị nghệ thuật và nhân văn to lớn của tác phẩm, để lại dấu ấn khó phai trong lòng độc giả.
