Cái đói, nó len lỏi vào xóm này tự lúc nào chẳng ai hay. Nó gặm nhấm từng mái nhà tranh, từng khuôn mặt hốc hác, biến những con người vốn hiền lành chất phác trở nên khắc khổ, lam lũ hơn bao giờ hết. Trong bóng tối của nạn đói, lòng người ta cũng trở nên chật vật, bon chen để giành giật từng miếng ăn.
Hắn giương mắt nhìn thị, không hiểu. Thật ra lúc ấy hắn cũng chưa nhận ra thị là ai. Hôm nay thị rách quá, áo quần tả tơi như tổ đỉa, thị gầy sọp hẳn đi, trên cái khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt.
– Hôm ấy leo lẻo cái mồm hẹn xuống, thế mà mất mặt.
À, hắn nhớ ra rồi, hắn toét miệng cười.
– Chả hôm ấy thì hôm nay vậy. Này hẵng ngồi xuống ăn miếng giầu đã.
– Có gì ăn thì ăn, chả ăn giầu.
Thị vẫn đứng cong cớn trước mặt hắn.
– Đấy, muốn ăn gì thì ăn.
Hắn vỗ vỗ vào túi.
– Rích bố cu, hở!
Hai con mắt trũng hoáy của thị tức thì sáng lên, thị đon đả:
– Ăn thật nhá! Ừ ăn thì ăn sợ gì.
Thế là thị ngồi sà xuống, ăn thật. Thị cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì. Ăn xong thị cầm dọc đôi đũa quệt ngang miệng, thở:
– Hà, ngon! Về chị ấy thấy hụt tiền thì bỏ bố.
Hắn cười:
– Làm đếch gì có vợ. Này nói đùa chứ có về với tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về.
(Kim Lân, Vợ nhặt)
Cái đói không chỉ bào mòn thể xác, nó còn làm thay đổi cả nhân cách con người. Thị, một người phụ nữ với vẻ ngoài tiều tụy, rách rưới, nhưng khi nghe đến miếng ăn, đôi mắt trũng sâu bỗng bừng sáng. Cái đói đã đẩy con người ta đến bước đường cùng, sẵn sàng đánh đổi lòng tự trọng để có được một bữa no. Sự thèm khát, cái khao khát sống sót đã lấn át tất cả.
Cái đói còn thể hiện qua cách ăn uống của thị. Thị “cắm đầu ăn một chặp bốn bát bánh đúc liền chẳng chuyện trò gì”. Cảnh tượng ấy không chỉ đơn thuần là miêu tả hành động ăn, mà còn lột tả chân thực sự khốn cùng, sự đói khát đến tột cùng của con người trong nạn đói. Từng bát bánh đúc không chỉ là thức ăn, mà còn là hy vọng, là niềm vui hiếm hoi trong cuộc sống tăm tối.
Thoáng nhìn qua, cụ đã hiểu cơ sự rồi. Làm lý trưởng rồi chánh tổng, bây giờ lại đến lượt con cụ làm lí trưởng, những việc như thế này cụ không lạ gì. Cụ hãy quát mấy bà vợ đang xưng xỉa chực tâng công với chồng:
– Các bà đi vào nhà; đàn bà chỉ giỏi lôi thôi, biết gì?
Rồi quay lại bọn người làng, cụ dịu giọng hơn một chút:
– Cả các ông, các bà nữa, về đi thôi chứ! Có gì mà lại xúm lại như thế này?
Không ai nói gì, người ta lảng dần đi. Vì nể cụ bá cũng có, nhưng vì nghĩ đến sự yên ổn của mình cũng có: người nhà quê vốn ghét lôi thôi? Ai dại gì mà đứng ì ra đấy, có làm sao họ triệu mình đi làm chứng! Sau còn trơ lại Chí Phèo và cha con cụ bá. Bây giờ cụ mới lại gần hắn, khẽ lay và nói:
– Anh Chí ơi! Sao anh lại làm ra thế?
Chí Phèo lim dim mắt, rên lên:
– Tao chỉ liều chết với bố con nhà mày đấy thôi. Nhưng tao mà chết thì có thằng sạt nghiệp, mà còn rũ tù chưa biết chừng.
Cụ bá cười nhạt, nhưng tiếng cười giòn giã lắm; người ta bảo cụ hơn người cũng bởi tại cái cười:
– Cái anh này nói mới hay! Ai làm gì anh mà anh phải chết? Đời người chứ có phải con ngóe đâu? Lại say rồi phải không?
Rồi, đổi giọng, cụ thân mật hỏi:
– Về bao giờ thế? Sao không vào tôi chơi, đi vào nhà uống nước.
Thấy Chí Phèo không nhúc nhích, cụ tiếp luôn:
– Nào đứng lên đi. Cứ vào đây uống nước đã. Có cái gì, ta nói chuyện tử tế với nhau. Cần gì phải làm thanh động lên như thế, người ngoài biết, mang tiếng cả.
Rồi vừa xốc Chí Phèo, cụ vừa phàn nàn:
– Khổ quá, giá có tôi ở nhà thì có đâu đến nỗi. Ta nói chuyện với nhau, thế nào cũng xong. Người lớn cả, chỉ một câu chuyện với nhau là đủ. Chỉ tại thằng lí Cường nóng tính không nghĩ trước sau. Ai, chứ với nó còn có họ kia đấy.
(Nam Cao, Chí Phèo)
Cái đói còn là nguyên nhân sâu xa dẫn đến những mâu thuẫn, xung đột trong xã hội. Chí Phèo, một con người lương thiện, bị đẩy vào con đường lưu manh, tha hóa cũng bởi vì cái nghèo, cái đói. Cái đói đã cướp đi nhân tính của Chí Phèo, biến anh ta thành một kẻ chỉ biết gây rối, phá phách.
“Cái đói đã Tràn đến Xóm Này Tự Lúc Nào?” – một câu hỏi nhức nhối, không có lời đáp. Nó ám ảnh, day dứt trong tâm trí mỗi người, nhắc nhở về một thời kỳ đen tối, về những mất mát, khổ đau mà con người đã phải trải qua. Cái đói không chỉ là một hiện tượng tự nhiên, mà còn là một vết sẹo trong lịch sử, một bài học đắt giá về sự đoàn kết, yêu thương và sẻ chia để vượt qua khó khăn.
