Bài ca dao “Cái Cò Lặn Lội Bờ Ao” không chỉ là lời ướm hỏi duyên dáng mà còn là tiếng nói châm biếm sâu sắc của người lao động đối với những thói hư tật xấu trong xã hội. Hình ảnh “cái cò” đại diện cho người nông dân chất phác, còn “cô yếm đào” tượng trưng cho vẻ đẹp thuần khiết, nết na của người con gái.
Lời mai mối tưởng chừng như tốt đẹp lại ẩn chứa sự mỉa mai khi khắc họa chân dung “chú” với những thói quen đáng chê trách: “hay tửu, hay tăm, hay chè đặc, hay nằm ngủ trưa”.
Chữ “hay” ở đây không mang ý nghĩa tích cực mà lại tố cáo những tật xấu của “chú”: nghiện ngập, thích hưởng thụ, lười biếng. Việc “hay rượu chè” cho thấy sự sa đọa, “hay nằm ngủ trưa” thể hiện sự lười nhác, trái ngược hoàn toàn với đức tính cần cù của người nông dân.
Những ước muốn của “chú” càng bộc lộ rõ bản chất ăn không ngồi rồi: “ngày thì ước mưa, đêm thì ước dài”. Ước mưa để khỏi phải làm lụng, ước đêm dài để ngủ cho đã giấc. Đây là lối sống thụ động, chỉ biết hưởng thụ mà không chịu lao động, một lối sống đáng bị phê phán.
.jpg)
Chắc chắn rằng, lời đề nghị “lấy chú tôi chăng?” sẽ không nhận được sự đồng ý. Người ta chọn bạn đời thường tìm người siêng năng, chăm chỉ, tính tình tốt đẹp, chứ không ai lại chọn người lười biếng, mơ mộng hão huyền như “chú tôi”.
Dân gian đã khéo léo đặt hình ảnh “chú tôi” bên cạnh “cô yếm đào” như một phép tương phản để châm biếm, phê phán những kẻ lười biếng mà lại đòi hỏi cao sang, đồng thời khẳng định và tôn vinh giá trị của người lao động chân chính.
Bài ca dao cũng có thể được hiểu là lời than thở, trách móc của những người vợ có chồng nghiện ngập, lười biếng. Nó phản ánh thân phận khổ cực của người phụ nữ trong xã hội xưa, dù sở hữu nhiều phẩm chất tốt đẹp nhưng lại không có quyền lựa chọn hạnh phúc, phải cam chịu số phận dưới những ràng buộc khắt khe của lễ giáo phong kiến.