Để biểu diễn dữ liệu một cách trực quan và chính xác thông qua các dạng biểu đồ khác nhau, việc xử lý số liệu đóng vai trò then chốt. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết về cách xử lý số liệu cho từng loại biểu đồ phổ biến.
1. Biểu đồ Cơ Cấu (Tròn, Quạt)
Đối với biểu đồ cơ cấu, mục tiêu là thể hiện tỉ lệ của từng thành phần trong một tổng thể. Do đó, bước đầu tiên là tính tỉ lệ cơ cấu của từng thành phần.
-
Trường hợp 1: Bảng thống kê có cột tổng:
Sử dụng công thức sau:
Tỉ lệ cơ cấu (%) của (A) = [Số liệu tuyệt đối của (thành phần A) / Tổng số] x 100 -
Trường hợp 2: Bảng thống kê không có cột tổng:
Trước tiên, cần tính tổng bằng cách cộng số liệu của từng thành phần. Sau đó, áp dụng công thức ở trường hợp 1.
Sau khi có tỉ lệ phần trăm của mỗi thành phần, cần quy đổi tỉ lệ này sang độ góc để vẽ biểu đồ hình tròn.
-
Quy đổi tỉ lệ (%) sang độ góc:
Biết rằng 100% tương ứng với 360 độ (một vòng tròn đầy đủ). Do đó, 1% tương ứng với 3.6 độ.
Để tìm độ góc của mỗi thành phần, nhân tỉ lệ phần trăm của thành phần đó với 3.6.Ví dụ: Nếu một thành phần chiếm 25%, góc của nó trên biểu đồ tròn sẽ là 25 * 3.6 = 90 độ.
2. Biểu đồ Đường (Line Chart)
Biểu đồ đường thường được sử dụng để theo dõi sự thay đổi của một hoặc nhiều đối tượng theo thời gian.
-
Tính chỉ số phát triển:
Trong trường hợp bảng số liệu theo dõi sự phát triển của một ngành kinh tế qua nhiều năm (ít nhất 4 thời điểm) và có từ 2 đối tượng trở lên, ta cần tính chỉ số phát triển để so sánh.
Cách tính: Chọn năm đầu tiên làm năm gốc (đối chứng) và gán giá trị 100%. Đối với các năm tiếp theo, tính tỉ lệ phát triển so với năm gốc bằng công thức:
Chỉ số phát triển (%) = (Giá trị năm hiện tại / Giá trị năm gốc) x 100Nếu bảng thống kê đã có sẵn chỉ số theo năm gốc, ta chỉ cần vẽ các đường biểu diễn bắt đầu từ mốc 100% trên trục tung.
3. Biểu đồ Cột (Bar Chart) và Biểu đồ Thanh (Column Chart)
Biểu đồ cột và biểu đồ thanh thường được sử dụng để so sánh giá trị của các đối tượng khác nhau tại một thời điểm hoặc so sánh sự thay đổi của một đối tượng qua các thời điểm khác nhau. Trong nhiều trường hợp, không cần xử lý số liệu phức tạp, mà chỉ cần trực tiếp sử dụng các giá trị đã cho. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cần tính toán thêm.
4. Biểu đồ Miền (Area Chart)
Biểu đồ miền tương tự như biểu đồ đường, nhưng khu vực bên dưới đường được tô màu, giúp nhấn mạnh sự thay đổi về quy mô hoặc tổng giá trị. Việc xử lý số liệu tương tự như biểu đồ đường.
5. Biểu đồ Kết Hợp
Biểu đồ kết hợp sử dụng đồng thời nhiều loại biểu đồ (ví dụ: cột và đường) để thể hiện các loại dữ liệu khác nhau trên cùng một đồ thị. Việc xử lý số liệu sẽ tùy thuộc vào từng loại biểu đồ thành phần.
6. Các Trường Hợp Xử Lý Số Liệu Khác
Ngoài các dạng biểu đồ trên, có một số trường hợp cần xử lý số liệu đặc biệt:
-
Tính năng suất cây trồng:
Năng suất = Sản lượng / Diện tích (đơn vị: tạ/ha) -
Tính giá trị xuất nhập khẩu:
- Tổng giá trị xuất nhập khẩu: = Giá trị xuất khẩu + Giá trị nhập khẩu.
- Cán cân xuất nhập khẩu: = Giá trị xuất khẩu – Giá trị nhập khẩu.
- Nếu xuất > nhập: Cán cân XNK dương (+), xuất siêu.
- Nếu xuất < nhập: Cán cân XNK âm (-), nhập siêu.
- Tỉ lệ xuất nhập khẩu = (Giá trị xuất khẩu / Giá trị nhập khẩu) x 100
-
Tính tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên:
Gia tăng dân số tự nhiên = Tỉ suất sinh – Tỉ suất tử
Lưu ý: Khi xử lý số liệu, cần chú ý đến đơn vị đo, tính chính xác của dữ liệu và mục đích của biểu đồ để lựa chọn phương pháp xử lý phù hợp. Việc lựa chọn đúng phương pháp xử lý số liệu và dạng biểu đồ phù hợp sẽ giúp truyền tải thông tin một cách hiệu quả và rõ ràng nhất.