Cuộc cách mạng công nghiệp không chỉ là sự thay đổi về kinh tế mà còn là sự biến đổi sâu rộng về văn hóa và xã hội. Lịch sử đã chứng kiến những bước tiến lớn qua các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây:
-
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (bắt đầu từ năm 1784): Động cơ hơi nước ra đời, tạo ra những thay đổi lớn trong ngành dệt may, chế tạo cơ khí và giao thông vận tải.
-
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai (bắt đầu từ năm 1870): Sự phát minh ra động cơ điện, nâng cao năng suất và chất lượng cuộc sống.
-
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba (bắt đầu từ năm 1969): Sự ra đời của bóng bán dẫn và điện tử, kết nối thế giới thông qua vệ tinh, máy bay, máy tính và Internet.
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, còn được gọi là cuộc cách mạng số, bắt đầu từ những năm 2000, sử dụng các công nghệ như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), mạng xã hội, điện toán đám mây, di động và phân tích dữ liệu lớn (SMAC) để số hóa thế giới thực.
Năm 2013, khái niệm “Công nghiệp 4.0” (Industrie 4.0) xuất hiện từ báo cáo của chính phủ Đức, đề cập đến chiến lược công nghệ cao và điện toán hóa ngành sản xuất. Thủ tướng Đức Angela Merkel đã nhấn mạnh tầm quan trọng của Industrie 4.0 tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos vào tháng 1/2015.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực, với sự trỗi dậy của robot trí tuệ nhân tạo (AI). Người máy ngày càng thông minh hơn, có khả năng học hỏi và ghi nhớ, trong khi con người thì ngược lại. Robot có thể làm việc 24/7 mà không cần lương, thuế hay bảo hiểm, tạo ra thách thức lớn đối với việc sử dụng lao động con người.
Việt Nam và các quốc gia đang phát triển có thể mất lợi thế về lực lượng lao động thủ công giá rẻ. Nhiều ngành nghề như dệt may, dịch vụ, giải trí, y tế, giao thông và giáo dục có thể bị thay thế bởi robot.
Trong ngành dệt may, việc sử dụng robot có thể khiến các nhà máy quay trở lại Mỹ, Anh thay vì thuê nhân công giá rẻ ở các nước như Trung Quốc, Ấn Độ và Việt Nam. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho biết hơn 2/3 trong số 9,2 triệu lao động ngành dệt may và da giày tại Đông Nam Á đang bị đe dọa bởi tự động hóa. Khoảng 86% lao động Việt Nam, 88% lao động Campuchia và 64% lao động Indonesia trong ngành này có thể bị ảnh hưởng nặng nề.
Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ và giải trí, robot đã xuất hiện ở những vị trí như lễ tân, nhà hàng và trung tâm call center. Robot có thể nhận dạng, ghi nhớ khách hàng, đáp ứng nhu cầu của họ bằng giọng nói tự nhiên.
Trong lĩnh vực giao thông, xe không người lái hứa hẹn an toàn hơn vì không có tình trạng say rượu, vượt đèn đỏ. Một người đàn ông Mỹ đã được xe tự lái Tesla chở đến bệnh viện kịp thời khi bị đau ngực, cứu sống anh ta.
Trong lĩnh vực y tế, robot phẫu thuật có thể thực hiện các ca mổ phức tạp với độ chính xác cao hơn. “Bác sỹ biết tuốt” IBM Watson có thể duyệt hàng triệu hồ sơ bệnh án để đưa ra các lựa chọn điều trị chính xác. Các bệnh viện tại TP HCM và Hà Nội đã thực hiện ca mổ với sự hỗ trợ của robot, giúp bệnh nhân ít mất máu, ít đau và mau hồi phục.
Trong lĩnh vực giáo dục, công nghệ thực tế ảo (VR) có thể thay đổi cách dạy và học. Sinh viên có thể đeo kính VR để tham gia các bài giảng hoặc nhập vai vào các sự kiện lịch sử. Trong tương lai, số lượng giáo viên ảo có thể nhiều hơn giáo viên thực.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, công nghệ IoT với các hệ thống cảm biến có thể giúp tưới cây, bón phân đúng thời điểm, tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn đến tình trạng thất nghiệp cho nông dân.
Thế giới thực sẽ được chuyển đổi sang thế giới số, tạo ra “bản sao của thế giới thực” trên nền tảng số. Mọi thực thể sống sẽ có một bản sao tương đương trong thế giới số, phản ánh nhịp tim, nhịp thở, di chuyển và tài sản.
Tuy nhiên, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng mang đến những nguy cơ về bảo mật. Mã độc Stuxnet đã tấn công nhà máy hạt nhân Natanz của Iran, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng. Hacker có thể can thiệp vào hệ thống quản lý điện lưới, gây mất điện trên diện rộng. Xe không người lái có thể bị điều khiển từ xa, gây ra tai nạn.
Nhà vật lý Stephen Hawking cảnh báo rằng loài người có thể đối mặt với nguy cơ diệt vong trong 1.000 năm nữa do công nghệ robot phát triển.
Tuy nhiên, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng mang đến những cơ hội lớn cho các quốc gia nhận thức sớm được xu hướng chuyển đổi. Việc đào tạo đúng hướng về hành vi nghề nghiệp sẽ giúp chúng ta chiếm lĩnh cơ hội sớm.
Các hành vi nghề nghiệp và cách thức kinh doanh sẽ thay đổi hoàn toàn. Sẽ xuất hiện nhiều ngành nghề mới như tạo ra hệ thống cảm biến để chuyển đổi thế giới thực sang thế giới số.
Các công ty và tập đoàn lớn cần phải điều chỉnh kế hoạch và chiến lược để thích ứng với thế giới số. Nếu chúng ta vẫn giữ cách làm cũ, chúng ta sẽ đối diện với nguy cơ trì trệ, phá sản và đóng cửa.
Dù còn nhiều thách thức, Cách Mạng Công Nghiệp Lần Thứ Tư Còn được Gọi Là cuộc cách mạng số, đang diễn ra mạnh mẽ và hứa hẹn sẽ thay đổi thế giới một cách sâu sắc.
