Trong chương trình Ngữ văn, việc nắm vững các phương thức biểu đạt là vô cùng quan trọng, đặc biệt trong các bài kiểm tra và kỳ thi. Bài viết này sẽ đi sâu vào 6 phương thức biểu đạt chính, cùng với các dấu hiệu nhận biết và ví dụ minh họa cụ thể, giúp bạn đọc dễ dàng phân biệt và áp dụng kiến thức.
Sáu phương thức biểu đạt cơ bản bao gồm:
- Tự sự
- Miêu tả
- Biểu cảm
- Thuyết minh
- Nghị luận
- Hành chính – công vụ
Để nhận diện và sử dụng thành thạo các phương thức biểu đạt, chúng ta cần hiểu rõ đặc điểm và mục đích của từng phương thức.
1. Phương Thức Tự Sự
Tự sự là phương thức kể chuyện, trình bày một chuỗi các sự kiện có liên quan mật thiết với nhau, dẫn đến một kết cục. Điểm nổi bật của tự sự không chỉ là việc kể lại các sự việc mà còn là khắc họa tính cách nhân vật và thể hiện những suy ngẫm sâu sắc về con người và cuộc sống.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng nhiều động từ chỉ hành động, diễn biến thời gian, không gian, sự kiện.
- Ví dụ: Các truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn.
Ví dụ:
“Ngày xửa ngày xưa, có hai mẹ con nhà nọ sống trong một túp lều tranh. Người mẹ hiền lành, chăm chỉ, còn người con gái xinh đẹp, nết na…”
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
2. Phương Thức Miêu Tả
Miêu tả tập trung vào việc tái hiện lại hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng, con người hoặc khung cảnh một cách sinh động, giúp người đọc hình dung rõ nét như đang chứng kiến trực tiếp.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng nhiều tính từ, từ ngữ gợi hình ảnh, âm thanh, màu sắc, cảm xúc.
- Ví dụ: Đoạn văn tả cảnh thiên nhiên, tả chân dung nhân vật.
Ví dụ:
“Trước mắt tôi, dòng sông Hương uốn mình mềm mại như một dải lụa, phản chiếu ánh nắng ban mai lấp lánh. Hai bên bờ, những hàng cây xanh biếc nghiêng mình soi bóng, tạo nên một bức tranh thủy mặc tuyệt đẹp.”
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
3. Phương Thức Biểu Cảm
Biểu cảm là phương thức trực tiếp bộc lộ tình cảm, cảm xúc, thái độ của người viết hoặc người nói về một vấn đề, đối tượng nào đó.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng các từ ngữ thể hiện cảm xúc (yêu, ghét, buồn, vui…), câu cảm thán, các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để tăng tính biểu cảm.
- Ví dụ: Thơ trữ tình, ca dao, bút ký (thường kết hợp với tự sự).
Ví dụ:
“Ôi quê hương! Hai tiếng thân thương, chứa đựng biết bao tình cảm sâu nặng trong trái tim tôi. Nhớ cánh đồng lúa chín vàng, nhớ con sông êm đềm, nhớ những đêm trăng hát đối giao duyên…”
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
4. Phương Thức Thuyết Minh
Thuyết minh có mục đích cung cấp thông tin, kiến thức về một sự vật, hiện tượng, vấn đề nào đó một cách khách quan, chính xác và dễ hiểu.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng ngôn ngữ khoa học, rõ ràng, mạch lạc, các số liệu, dẫn chứng cụ thể.
- Ví dụ: Bài giới thiệu về một danh lam thắng cảnh, một quy trình sản xuất, tiểu sử một nhân vật.
Ví dụ:
“Cây phượng vĩ là loài cây thân gỗ, có nguồn gốc từ Madagascar. Cây thường được trồng làm cảnh ở các đô thị Việt Nam, đặc biệt là trong khuôn viên trường học. Hoa phượng vĩ có màu đỏ rực, nở vào mùa hè, tượng trưng cho tuổi học trò…”
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
5. Phương Thức Nghị Luận
Nghị luận là phương thức đưa ra các luận điểm, lý lẽ, dẫn chứng để bàn bạc, tranh luận về một vấn đề, nhằm thuyết phục người đọc, người nghe đồng tình với ý kiến của người viết hoặc người nói.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng các câu khẳng định, phủ định, câu hỏi tu từ, các phép lập luận (chứng minh, giải thích, phân tích, so sánh, bác bỏ).
- Ví dụ: Bài luận, bài xã luận, bài bình luận.
Ví dụ:
“Vấn đề ô nhiễm môi trường đang là một thách thức lớn đối với toàn nhân loại. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả, từ việc nâng cao ý thức của mỗi cá nhân đến việc thực thi các chính sách bảo vệ môi trường một cách nghiêm ngặt.”
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
6. Phương Thức Hành Chính – Công Vụ
Hành chính – công vụ là phương thức giao tiếp chính thức giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức, hoặc giữa công dân với cơ quan nhà nước, dựa trên các văn bản pháp luật.
- Dấu hiệu nhận biết: Sử dụng ngôn ngữ trang trọng, chính xác, tuân thủ theo các quy định, thể thức văn bản hành chính.
- Ví dụ: Các thông tư, nghị định, đơn từ, báo cáo, hợp đồng.
Ví dụ:
*”CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
ĐƠN XIN XÁC NHẬN HỘ KHẨU
Kính gửi: Ủy ban nhân dân xã/phường…”*
(Trích dẫn mang tính chất minh họa)
Việc nắm vững và phân biệt được các phương thức biểu đạt không chỉ giúp chúng ta đọc hiểu văn bản tốt hơn mà còn hỗ trợ rất lớn trong việc tạo lập văn bản, diễn đạt ý tưởng một cách rõ ràng, mạch lạc và hiệu quả. Luyện tập thường xuyên với nhiều dạng văn bản khác nhau sẽ giúp bạn nâng cao kỹ năng này.
