Ưu thế lai, hay còn gọi là hiện tượng con lai có năng suất, phẩm chất vượt trội so với bố mẹ, là một trong những mục tiêu quan trọng của chọn giống cây trồng và vật nuôi. Dưới đây là Các Phương Pháp Tạo ưu Thế Lai phổ biến và hiệu quả:
1. Tạo Ưu Thế Lai Ở Cây Trồng:
Phương pháp chủ yếu để tạo ưu thế lai ở cây trồng là sử dụng lai khác dòng. Quy trình này bao gồm việc tạo ra hai dòng tự thụ phấn trong nhiều thế hệ để đạt được độ thuần chủng cao. Sau đó, hai dòng thuần này được lai với nhau để tạo ra thế hệ F1. Ưu điểm của phương pháp này là con lai F1 thường có năng suất và phẩm chất vượt trội do sự kết hợp các gen trội từ cả hai dòng bố mẹ.
Lai khác dòng trong tạo giống ngô, minh họa ưu thế lai vượt trội về năng suất.
Ví dụ, ở ngô, phương pháp này đã tạo ra nhiều giống ngô lai F1 có năng suất cao hơn 25-30% so với các giống ngô tốt nhất đang được sử dụng trong sản xuất. Ưu thế lai giúp tăng sản lượng và hiệu quả kinh tế cho người nông dân.
Lai khác dòng cũng được áp dụng thành công ở lúa, tạo ra các giống lúa lai F1 cho năng suất tăng từ 20-40% so với các giống lúa thuần tốt nhất. Đây là một thành tựu lớn, đóng góp vào an ninh lương thực toàn cầu.
Ngoài ra, phương pháp lai khác thứ cũng được sử dụng để kết hợp ưu thế lai và tạo giống mới. Phương pháp này bao gồm việc lai giữa hai thứ hoặc tổng hợp nhiều thứ của cùng một loài. Mục tiêu là kết hợp các đặc tính tốt của các thứ khác nhau để tạo ra giống mới có năng suất cao, chất lượng tốt và khả năng thích nghi tốt với môi trường.
Ví dụ, giống lúa DT17 được tạo ra từ tổ hợp lai giữa giống lúa DT10 (năng suất cao) và giống lúa OM80 (chất lượng gạo cao). Giống lúa này kế thừa ưu điểm của cả hai giống bố mẹ, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người trồng lúa.
2. Tạo Ưu Thế Lai Ở Vật Nuôi:
Trong chăn nuôi, phương pháp chính để tạo ưu thế lai là lai kinh tế. Phương pháp này bao gồm việc cho giao phối giữa các cặp vật nuôi bố mẹ thuộc hai dòng thuần khác nhau, tạo ra con lai F1. Điểm đặc biệt của lai kinh tế là con lai F1 được sử dụng làm sản phẩm thương mại (ví dụ: thịt, sữa), chứ không được dùng để làm giống.
Ở Việt Nam, phương pháp phổ biến là sử dụng con cái thuộc giống địa phương (có khả năng thích nghi tốt với điều kiện khí hậu và chăn nuôi) cho giao phối với con đực cao sản thuộc giống thuần nhập nội (có năng suất cao). Con lai F1 kết hợp được khả năng thích nghi của giống mẹ và sức tăng trưởng nhanh của giống bố.
Ví dụ, lợn lai kinh tế giữa lợn Ỉ Móng Cái và lợn Đại Bạch có sức sống cao, tăng trọng nhanh và tỷ lệ thịt nạc cao. Lợn con mới đẻ đã nặng từ 0,7 đến 0,8 kg, và có thể đạt trọng lượng 80-100 kg khi 10 tháng tuổi.
Ngày nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, việc tạo con lai kinh tế đã trở nên dễ dàng hơn nhờ các kỹ thuật như giữ tinh đông lạnh, thụ tinh nhân tạo và kích thích rụng nhiều trứng. Điều này giúp cho việc cải thiện năng suất và chất lượng vật nuôi trở nên hiệu quả hơn.
