Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ không chỉ nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ mà còn là nơi có sự phân hóa khí hậu rõ rệt, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ địa hình và hướng của các dãy núi. Sự tương tác giữa hướng núi và hướng gió tạo nên những đặc điểm khí hậu độc đáo cho khu vực này.
Khí hậu ở đây phân hóa theo độ cao, tạo nên ba đai rõ rệt: đai nhiệt đới gió mùa chân núi, đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi, và đai ôn đới gió mùa trên núi (chỉ có ở dãy Hoàng Liên Sơn). Sự phân hóa này chủ yếu do địa hình cao nhất Việt Nam với nhiều dãy núi cao đồ sộ và các cao nguyên.
Hướng của các dãy núi cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình khí hậu. Cụ thể:
-
Mùa đông: Dãy Hoàng Liên Sơn chạy theo hướng tây bắc – đông nam tạo thành bức tường chắn gió mùa Đông Bắc, làm giảm sự lạnh giá và kéo dài mùa đông. Dãy Hoành Sơn có hướng tây – đông cũng góp phần ngăn không khí lạnh xuống phía nam. Điều này làm cho mùa đông ở đây đến muộn, kết thúc sớm và tính nhiệt đới tăng lên.
-
Đầu mùa hạ: Bắc Trung Bộ và phía nam Tây Bắc chịu ảnh hưởng của gió phơn khô nóng do nằm ở sườn khuất gió của các dãy núi chạy dọc biên giới Việt – Lào. Gió tây nam từ vịnh Ben-gan khi vượt qua các dãy núi này sẽ trở nên khô và nóng.
-
Mùa mưa: Mùa mưa đến chậm dần từ Bắc vào Nam. Tây Bắc có mưa vào mùa hạ do đón gió tây nam, gió đông nam và chịu tác động của dải hội tụ. Bắc Trung Bộ lại có mưa nhiều vào thu – đông do gió đông bắc từ biển tương tác với địa hình đón gió của dãy Trường Sơn Bắc (hướng tây bắc – đông nam). Bão, front và dải hội tụ cũng góp phần vào sự phân hóa này.
Hướng chính của dãy Trường Sơn Bắc theo tây bắc – đông nam ảnh hưởng lớn đến lượng mưa và thời gian mưa ở khu vực Bắc Trung Bộ.
Địa hình cao và hướng núi cũng là nguyên nhân dẫn đến các hiện tượng thời tiết đặc biệt như sương muối, sương giá và băng tuyết, đặc biệt ở các đỉnh núi cao trên 2000m trong mùa đông lạnh giá.
