Phong trào Cần Vương, một làn sóng đấu tranh mạnh mẽ cuối thế kỷ XIX, thể hiện lòng yêu nước và ý chí quật cường của dân tộc Việt Nam trước họa xâm lăng của thực dân Pháp. Tuy nhiên, dù diễn ra trên nhiều địa bàn và quy tụ đông đảo nhân dân tham gia, các cuộc khởi nghĩa trong phong trào này đều đi đến thất bại. Vậy, đâu là nguyên nhân sâu xa dẫn đến kết cục này?
Sự non yếu về đường lối và tổ chức
Một trong những yếu tố then chốt dẫn đến thất bại của phong trào Cần Vương là sự thiếu hụt một đường lối kháng chiến rõ ràng, thống nhất và một tổ chức chặt chẽ, có khả năng điều phối các lực lượng. Các cuộc khởi nghĩa chủ yếu mang tính tự phát, cục bộ, dựa trên lòng nhiệt huyết và sự phẫn nộ của quần chúng hơn là một chiến lược bài bản.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp và chiến thắng Điện Biên Phủ là minh chứng cho sự khác biệt khi có một đường lối và chiến lược kháng chiến đúng đắn, sáng tạo.
Tính chất cục bộ, thiếu liên kết
Các cuộc khởi nghĩa Cần Vương nổ ra ở nhiều địa phương khác nhau nhưng lại thiếu sự liên kết, phối hợp chặt chẽ. Mỗi cuộc khởi nghĩa hoạt động độc lập, không có sự hỗ trợ lẫn nhau về lực lượng, vũ khí hay lương thực. Điều này khiến cho thực dân Pháp dễ dàng cô lập và đàn áp từng cuộc khởi nghĩa một cách dễ dàng.
Sự chênh lệch về lực lượng và trang bị
So với quân đội Pháp được trang bị vũ khí hiện đại và có kinh nghiệm chiến đấu, lực lượng nghĩa quân Cần Vương phần lớn là nông dân, binh lính địa phương, vũ khí thô sơ, thiếu huấn luyện bài bản. Sự chênh lệch quá lớn về lực lượng và trang bị khiến cho nghĩa quân gặp rất nhiều khó khăn trong việc đối đầu với quân Pháp.
Hạn chế về địa bàn hoạt động
Các cuộc khởi nghĩa Cần Vương chủ yếu diễn ra ở các vùng nông thôn, miền núi, nơi có địa hình hiểm trở, gây khó khăn cho việc di chuyển và tập trung lực lượng. Đồng thời, điều này cũng khiến cho nghĩa quân gặp khó khăn trong việc tiếp cận và tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân ở các thành thị, trung tâm kinh tế, chính trị.
Sự phân hóa trong hàng ngũ lãnh đạo
Trong quá trình diễn ra phong trào Cần Vương, đã xuất hiện sự phân hóa trong hàng ngũ lãnh đạo. Một số người dao động, thỏa hiệp với thực dân Pháp, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần chiến đấu của nghĩa quân. Bên cạnh đó, sự bất đồng về quan điểm, phương pháp đấu tranh cũng làm suy yếu sức mạnh của phong trào.
Ngày 19/8/1945, nhân dân Thủ đô đánh chiếm Bắc Bộ Phủ, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng của Cách mạng Tháng Tám, minh chứng cho sức mạnh đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo đúng đắn.
Thiếu sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng nhân dân
Mặc dù phong trào Cần Vương nhận được sự hưởng ứng của đông đảo nhân dân, nhưng sự ủng hộ này chưa thực sự rộng rãi và sâu sắc. Một bộ phận nhân dân còn e dè, sợ hãi trước sức mạnh của thực dân Pháp, hoặc chưa nhận thức rõ về mục tiêu và ý nghĩa của phong trào.
Sự đàn áp tàn khốc của thực dân Pháp
Thực dân Pháp đã sử dụng mọi biện pháp tàn bạo để đàn áp phong trào Cần Vương. Chúng không chỉ tập trung lực lượng quân sự để tấn công các căn cứ của nghĩa quân, mà còn thực hiện chính sách “dùng người Việt trị người Việt”, mua chuộc, lôi kéo một số phần tử phản bội, gây chia rẽ trong nội bộ phong trào.
Tóm lại, thất bại của các cuộc khởi nghĩa trong phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là do sự non yếu về đường lối, tổ chức, tính chất cục bộ, thiếu liên kết, sự chênh lệch về lực lượng và trang bị, hạn chế về địa bàn hoạt động, sự phân hóa trong hàng ngũ lãnh đạo, thiếu sự ủng hộ rộng rãi của quần chúng nhân dân và sự đàn áp tàn khốc của thực dân Pháp. Những bài học kinh nghiệm từ phong trào Cần Vương đã góp phần quan trọng vào việc định hình con đường đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam trong những giai đoạn tiếp theo.
