Biện pháp tu từ là công cụ đắc lực giúp ngôn ngữ trở nên sinh động, giàu hình ảnh và biểu cảm. Đặc biệt trong chương trình Ngữ Văn lớp 9, việc nắm vững các biện pháp tu từ là vô cùng quan trọng. Bài viết này sẽ tổng hợp, phân tích sâu sắc các biện pháp tu từ thường gặp, đồng thời hướng dẫn cách nhận diện và phân tích tác dụng của chúng trong văn bản.
Các Biện Pháp Tu Từ Thường Gặp Trong Văn Học Lớp 9
(1) So Sánh
So sánh là đối chiếu hai hoặc nhiều sự vật, hiện tượng có nét tương đồng, nhằm tăng tính gợi hình, gợi cảm cho diễn đạt.
Ví dụ: “Quê hương là chùm khế ngọt / Cho con trèo hái mỗi ngày” (Đỗ Trung Quân)
Tác dụng: Giúp người đọc hình dung rõ hơn về vẻ đẹp của quê hương, đồng thời thể hiện tình cảm gắn bó, yêu thương của tác giả.
Alt: Chùm khế ngọt chín mọng, biểu tượng cho quê hương trong biện pháp so sánh văn học lớp 9.
(2) Nhân Hóa
Nhân hóa là gán cho vật, cây, con những đặc điểm, hành động, cảm xúc vốn chỉ dành cho con người.
Ví dụ: “Ông trăng tròn sáng tỏ / Soi đường em đến trường”
Tác dụng: Làm cho sự vật trở nên gần gũi, sinh động, có hồn, đồng thời thể hiện tình cảm, thái độ của người viết.
(3) Ẩn Dụ
Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng.
Ví dụ: “Thuyền về có nhớ bến chăng / Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền” (Ca dao)
Tác dụng: Tăng sức gợi hình, gợi cảm, giúp diễn đạt ý kín đáo, sâu sắc.
Alt: Thuyền và bến, hình ảnh ẩn dụ cho sự chờ đợi và thủy chung trong văn học lớp 9.
(4) Hoán Dụ
Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên của một bộ phận, dấu hiệu hoặc mối quan hệ gần gũi với nó.
Ví dụ: “Áo nâu liền với áo xanh / Nông thôn cùng với thị thành đứng lên” (Tố Hữu)
Tác dụng: Giúp diễn đạt ngắn gọn, hàm súc, đồng thời làm nổi bật đặc điểm của sự vật, hiện tượng.
(5) Nói Quá (Phóng Đại)
Nói quá là biện pháp cường điệu, phóng đại mức độ, tính chất của sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: “Có những đêm dài hơn thế kỷ”
Tác dụng: Nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
(6) Nói Giảm, Nói Tránh
Nói giảm, nói tránh là cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, thô tục.
Ví dụ: “Bác đã đi rồi!” (Tố Hữu)
Tác dụng: Thể hiện sự tôn trọng, cảm thông, đồng thời giảm nhẹ sự đau thương, mất mát.
(7) Điệp Ngữ
Điệp ngữ là lặp lại một từ ngữ hoặc cụm từ nhằm nhấn mạnh, tạo nhịp điệu, gây ấn tượng.
Ví dụ: “Ta đi ta nhớ những ngày / Mình đây ta đó đắng cay ngọt bùi…” (Tố Hữu)
Tác dụng: Nhấn mạnh, tạo nhịp điệu, tăng tính biểu cảm.
Alt: Ruộng bậc thang Mù Cang Chải, minh họa sự lặp lại của hình ảnh thiên nhiên, tương tự như điệp ngữ trong thơ ca lớp 9.
(8) Liệt Kê
Liệt kê là sắp xếp liên tiếp hàng loạt từ ngữ cùng loại để diễn tả đầy đủ, sâu sắc các khía cạnh của sự vật, hiện tượng.
Ví dụ: “Dù ai đi ngược về xuôi / Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba”
Tác dụng: Diễn tả đầy đủ, sâu sắc, gợi cảm xúc mạnh mẽ.
Nhận Biết và Phân Tích Tác Dụng của Biện Pháp Tu Từ
- Đọc kỹ văn bản: Xác định chủ đề, nội dung chính.
- Xác định biện pháp tu từ: Tìm các dấu hiệu nhận biết của từng biện pháp.
- Phân tích tác dụng: Dựa vào ngữ cảnh, nội dung, ý đồ của tác giả để hiểu tác dụng của biện pháp tu từ.
- Liên hệ thực tế: So sánh, đối chiếu với các tác phẩm khác để thấy rõ hơn giá trị nghệ thuật của biện pháp tu từ.
Nắm vững kiến thức về các biện pháp tu từ sẽ giúp học sinh lớp 9 không chỉ hiểu sâu sắc hơn các tác phẩm văn học, mà còn nâng cao khả năng cảm thụ và sử dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo.
