Tính ích kỷ, một trong những khía cạnh tiêu cực của bản chất con người, luôn là đề tài được nhắc đến nhiều trong kho tàng ca dao tục ngữ Việt Nam. Những câu nói ngắn gọn, súc tích này không chỉ phản ánh hiện thực xã hội mà còn chứa đựng lời khuyên, răn dạy về cách sống vị tha, hòa đồng và tránh xa sự hẹp hòi. Dưới đây là một số câu ca dao, tục ngữ tiêu biểu về tính ích kỷ, được lưu truyền từ đời này sang đời khác, góp phần bồi đắp nên những giá trị tốt đẹp trong cộng đồng.
“Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau” là một trong những câu tục ngữ quen thuộc nhất khi nói về sự ích kỷ. Nó phê phán những người chỉ biết hưởng thụ, tranh giành quyền lợi cho bản thân nhưng lại trốn tránh trách nhiệm, đùn đẩy khó khăn cho người khác.
Câu tục ngữ này thường được dùng để nhắc nhở, khuyên răn những người có thói quen ỷ lại, dựa dẫm vào người khác, chỉ nghĩ đến lợi ích cá nhân mà không quan tâm đến tập thể.
“Cất đó người, giữ thời ta” cũng là một hình ảnh ẩn dụ sâu sắc về sự ích kỷ. Nó phê phán những người chỉ biết giữ khư khư những gì mình có, thậm chí còn chiếm đoạt của người khác để làm giàu cho bản thân.
“Chẳng được ăn thì đạp đổ” lên án hành vi phá hoại, ích kỷ khi một người không đạt được mục đích của mình. Thay vì chấp nhận kết quả hoặc tìm cách giải quyết vấn đề, họ lại chọn cách phá hoại để người khác cũng không có được gì.
“Của mình thì để, của rể thì bòn” thể hiện rõ sự thiên vị, ích kỷ trong cách đối xử của một số người. Họ chỉ biết vun vén cho bản thân và gia đình mình, còn đối với người ngoài thì luôn tìm cách lợi dụng, bòn rút.
Câu tục ngữ này thường được dùng để phê phán những người có tính keo kiệt, bủn xỉn, chỉ biết nghĩ đến lợi ích cá nhân mà không quan tâm đến người khác.
“Của người phúc ta” phê phán hành động lợi dụng, chiếm đoạt công sức, tài sản của người khác để làm lợi cho bản thân, thậm chí còn khoe khoang, tự đắc như thể mình có công lao.
“Đèn nhà ai, nhà nấy rạng” thể hiện thái độ thờ ơ, vô cảm trước khó khăn của người khác. Câu này ám chỉ những người sống ích kỷ, chỉ biết lo cho bản thân mình mà không quan tâm đến cộng đồng, xã hội.
Câu tục ngữ này thường được dùng để nhắc nhở mọi người cần phải có lòng trắc ẩn, biết chia sẻ, giúp đỡ những người xung quanh, xây dựng một xã hội đoàn kết, yêu thương.
“Ích kỷ hại nhân” là một lời cảnh báo về hậu quả của sự ích kỷ. Khi một người chỉ biết nghĩ đến lợi ích của bản thân, họ có thể gây tổn hại đến người khác, thậm chí là cả cộng đồng.
“Muối đổ lòng ai nấy xót” nhắc nhở rằng mỗi người đều có những nỗi đau riêng, và chỉ có người trong cuộc mới thực sự hiểu được. Câu này cũng mang ý nghĩa phê phán sự vô tâm, hờ hững của những người không biết đồng cảm, chia sẻ với nỗi đau của người khác.
Những câu ca dao, tục ngữ về tính ích kỷ không chỉ là những lời răn dạy mà còn là những bài học sâu sắc về cách sống, cách làm người. Chúng giúp chúng ta nhận ra những biểu hiện của tính ích kỷ trong cuộc sống hàng ngày, từ đó tự điều chỉnh hành vi, suy nghĩ của mình để trở thành những người tốt đẹp hơn, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái.
