Bút Pháp ước Lệ Tượng Trưng đóng vai trò then chốt trong việc Nguyễn Du khắc họa thân phận éo le của nàng Kiều. Không chỉ là thủ pháp nghệ thuật, nó còn là lăng kính phản chiếu tâm hồn nhân vật và giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.
Bút pháp ước lệ tượng trưng là gì? Đó là cách sử dụng hình ảnh, biểu tượng mang tính quy ước, đã trở thành quen thuộc trong văn chương để diễn tả những điều trừu tượng, khó nắm bắt. Thay vì miêu tả trực tiếp, nhà văn mượn những hình ảnh ước lệ để gợi lên cảm xúc, ý niệm, tạo ra những liên tưởng phong phú cho người đọc.
Trong “Truyện Kiều”, Nguyễn Du sử dụng bút pháp ước lệ tượng trưng một cách tài tình để diễn tả nỗi đau khổ, tủi nhục và sự giằng xé nội tâm của Kiều.
Một ví dụ điển hình là việc sử dụng hình ảnh thiên nhiên. Những hình ảnh “hoa tàn”, “trăng khuyết”, “mây trôi”, “gió táp mưa sa” không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn là biểu tượng cho cuộc đời đầy sóng gió, bất hạnh của Kiều. Mỗi biến cố trong cuộc đời nàng đều được phản ánh qua sự thay đổi của cảnh vật, tạo nên sự đồng điệu giữa tâm trạng nhân vật và bức tranh thiên nhiên.
Bút pháp ước lệ còn thể hiện qua việc sử dụng điển tích, điển cố. Những hình ảnh như “Sở vân”, “Tần mộng” không chỉ gợi nhắc đến những câu chuyện xưa mà còn là ẩn dụ cho tình yêu dang dở, nỗi nhớ nhung da diết và sự cô đơn của Kiều. Việc Kiều so sánh mình với những nhân vật trong điển tích thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của nàng với những số phận bất hạnh, đồng thời khẳng định vẻ đẹp tâm hồn và trí tuệ của người con gái tài hoa.
Ngoài ra, bút pháp ước lệ còn được thể hiện qua việc miêu tả vẻ đẹp của Kiều. Nguyễn Du không đi vào miêu tả chi tiết từng đường nét mà sử dụng những hình ảnh ước lệ như “làn thu thủy”, “nét xuân sơn” để gợi tả vẻ đẹp thanh tú, dịu dàng và đầy sức sống của nàng. Vẻ đẹp ấy không chỉ là vẻ đẹp hình thức mà còn là vẻ đẹp của tâm hồn, của tài năng và phẩm hạnh. Chính vẻ đẹp ấy đã khiến Kiều trở thành nạn nhân của những thế lực đen tối, đẩy nàng vào cuộc đời đầy bi kịch.
Bên cạnh đó, việc sử dụng những từ ngữ tượng trưng như “hồng nhan bạc phận” cũng góp phần làm nổi bật thân phận éo le của Kiều. “Hồng nhan” tượng trưng cho vẻ đẹp, “bạc phận” tượng trưng cho số phận bất hạnh. Sự kết hợp này tạo nên một công thức quen thuộc trong văn chương, thể hiện sự cảm thông sâu sắc của tác giả đối với những người phụ nữ đẹp người đẹp nết nhưng lại phải chịu nhiều đau khổ trong cuộc đời.
Như vậy, bút pháp ước lệ tượng trưng không chỉ là một thủ pháp nghệ thuật mà còn là một phương tiện để Nguyễn Du thể hiện tấm lòng nhân đạo sâu sắc của mình. Thông qua những hình ảnh, biểu tượng mang tính ước lệ, tác giả đã khắc họa một cách chân thực và xúc động thân phận éo le của nàng Kiều, đồng thời gửi gắm những suy tư về số phận con người trong xã hội phong kiến. Nhờ bút pháp này, “Truyện Kiều” đã trở thành một tác phẩm bất hủ, có sức sống mãnh liệt trong lòng độc giả Việt Nam.
