“Việt Bắc” của Tố Hữu không chỉ là một bài thơ, mà là một tượng đài về tình quân dân, về những năm tháng kháng chiến gian khổ nhưng hào hùng. Để hiểu rõ hơn giá trị tác phẩm, việc phân tích Bố Cục Bài Thơ Việt Bắc là vô cùng quan trọng. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích bố cục, nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, đồng thời làm nổi bật những giá trị đặc sắc của nó.
Bài thơ được chia thành hai phần chính, thể hiện qua hình thức đối đáp quen thuộc của ca dao:
- Phần 1 (20 câu đầu): Lời của người ở lại (Việt Bắc) hỏi người ra đi (cán bộ về xuôi). Đây là lời nhắn nhủ, khơi gợi những kỷ niệm sâu sắc.
- Phần 2 (70 câu sau): Lời của người ra đi, hồi đáp lại những tình cảm của người ở lại, thể hiện nỗi nhớ da diết và lời hứa thủy chung.
Phân Tích Chi Tiết Bố Cục Bài Thơ Việt Bắc
Phần 1: Lời của người ở lại
Bốn câu thơ đầu tiên mở ra không gian và thời gian của cuộc chia ly:
Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn
Cách xưng hô “mình – ta” gợi sự gắn bó keo sơn. “Mười lăm năm” là khoảng thời gian kháng chiến đầy gian khổ nhưng cũng tràn đầy tình nghĩa. Điệp từ “nhớ” được lặp lại như một lời nhắc nhở, khắc sâu vào tâm trí người ra đi. Hình ảnh “cây – núi, sông – nguồn” tượng trưng cho mối quan hệ khăng khít giữa cách mạng và Việt Bắc.
Bốn câu tiếp theo là lời đáp của người ra đi, thể hiện sự bâng khuâng, lưu luyến:
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Áo chàm đưa buổi phân ly giã từ
Cầm tay nhau biết nói gì
Hôm nay đi, tất cả ngày mai…
Từ láy “tha thiết, bâng khuâng” diễn tả tâm trạng rối bời. Hình ảnh “áo chàm” gợi sự giản dị, thân thương của người dân Việt Bắc. Hành động “cầm tay” là biểu tượng của sự gắn bó sâu sắc.
Mười hai câu còn lại tái hiện những kỷ niệm về Việt Bắc trong kháng chiến:
Mình đi, mình có nhớ nhà
Nhớ trường, nhớ lớp, nhớ na rừng không
Mình về, mình có nhớ mong
Mưa nguồn suối lũ, miếng cơm chấm muối
Mình đi, mình có nhớ người
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son
Mình về, mình có nhớ không
Thắm đượm tình nghĩa, mãi mãi keo sơn
Mình về mình nhớ ta chăng
Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào?
Hình ảnh “suối lũ, miếng cơm chấm muối” gợi sự gian khổ. “Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào” là những địa danh lịch sử gắn liền với Việt Bắc. Câu hỏi tu từ lặp đi lặp lại nhấn mạnh nỗi nhớ da diết.
Phần 2: Lời của người ra đi
Bốn câu đầu khẳng định tình nghĩa thủy chung:
Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
Đại từ “mình – ta” tiếp tục được sử dụng linh hoạt, tạo sự hòa quyện. Giọng điệu tha thiết như một lời thề. So sánh “bao nhiêu… bấy nhiêu” gợi tình cảm bao la.
Hai mươi tám câu tiếp theo là nỗi nhớ thiên nhiên, núi rừng và cuộc sống con người ở Việt Bắc:
Nhớ gì như nhớ người yêu
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương
Nhớ từng bản khói cùng sương
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về
Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy
Ta về, ta nhớ những ngày
Mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi…
So sánh “nhớ… người yêu” thể hiện sắc thái cao nhất của nỗi nhớ. Phép tiểu đối “Trăng lên đầu núi / nắng chiều lưng nương” gợi không gian và thời gian. Hình ảnh “bát cơm sẻ nửa / chăn sui đắp cùng” cảm động về tình quân dân.
Mười câu sau là bức tranh tứ bình của Việt Bắc:
Ta về ta nhớ những hoa
Người yêu cảnh nhớ càng xa thêm gần
Xuân sang mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung
Mỗi mùa một cảnh, mỗi cảnh một vẻ đẹp riêng. Sự hài hòa giữa màu sắc và âm thanh, giữa người và cảnh tạo nên bức tranh sinh động.
Hai mươi hai câu tiếp theo là nhớ cuộc kháng chiến anh hùng:
Nhớ khi giặc đến giặc lùng
Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây
Núi giăng thành lũy thép dày
Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù
Mênh mông bốn mặt sương mù
Đất trời ta cả chiến khu một lòng
Ai về ai có nhớ không?
…
Rầm rập đoàn quân tiến về
Áo vải chân không, mà sao nên sự
Bát cơm rau cháo, mà nên chiến công
Việt Bắc ta đi, cùng cả nước
Mênh mông biển cả sao lưng trời
Phép nhân hóa “Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù” biến thiên nhiên thành một lực lượng kháng chiến. Các động từ mạnh “rầm rập, rung, bật” tạo chuyển động dữ dội. Các từ láy “điệp điệp, trùng trùng” thể hiện khí thế mạnh mẽ.
Mười sáu câu cuối là nỗi nhớ Việt Bắc, nhớ cuộc kháng chiến, nhớ quê hương cách mạng:
Ở đâu u ám quân thù
Nhìn lên Việt Bắc Cụ Hồ sáng soi
Ở đâu đau khổ giống nòi
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền
Hình ảnh “ngọn cờ đỏ thắm, sao vàng rực rỡ, Cụ Hồ sáng soi” thể hiện cái nhìn lạc quan. Phép điệp “Ở đâu… Nhìn lên…, Ở đâu… Trông về…” nhấn mạnh: Việt Bắc là cái nôi của cách mạng.
Giá Trị Nội Dung và Nghệ Thuật
“Việt Bắc” là khúc ân tình thủy chung của những người cách mạng, của cả dân tộc. Bài thơ đậm đà tính dân tộc, tiêu biểu cho phong cách thơ Tố Hữu: thể thơ lục bát, giọng điệu ngọt ngào, lối đối đáp giao duyên, ngôn từ mộc mạc, giàu hình ảnh.
Kết Luận
Phân tích bố cục bài thơ Việt Bắc giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. “Việt Bắc” không chỉ là một bài thơ, mà là một chứng nhân lịch sử, một biểu tượng của tình quân dân, một khúc ca về quê hương cách mạng. Bài thơ xứng đáng là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của thơ ca kháng chiến Việt Nam.
