Người xưa luôn tuân thủ nguyên tắc sống “vô công bất thụ lộc”, nghĩa là không có công lao đóng góp thì không nên nhận bổng lộc hay lợi ích. Nguyên tắc này là nền tảng đạo đức quan trọng trong xã hội phong kiến, đề cao sự công bằng và nỗ lực cá nhân.
Đối với xã hội hiện đại, tinh thần “vô công bất thụ lộc” vẫn còn nguyên giá trị. Tuy nhiên, đôi khi ta thấy những trường hợp người không có năng lực chuyên môn vẫn được đề bạt nhờ các mối quan hệ, hoặc nhận những món quà biếu xén mà không xứng đáng. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc giữ vững các giá trị đạo đức truyền thống.
Lịch sử Việt Nam có rất nhiều câu chuyện về những vị quan thanh liêm chấp nhận cuộc sống nghèo khó để giữ vững nguyên tắc “vô công bất thụ lộc”. Họ luôn tự nhắc nhở bản thân rằng “không sợ người biết, chỉ sợ mình biết”, và lấy lương tâm làm thước đo cho mọi hành động.
Một câu chuyện kể rằng, khi một vị quan thanh liêm về hưu, một người từng được ông giúp đỡ đã mang vàng bạc đến biếu. Ông quan cương quyết từ chối, nhưng người kia nói: “Đêm khuya thanh vắng, chỉ có tôi và ông biết, ngoài ra không ai biết cả.” Ông quan liền đáp: “Sao ông lại nói vậy? Ngoài tôi và ông ra, còn có người thứ ba là lương tâm của chúng ta.”
Những câu chuyện về “vô công bất thụ lộc” không chỉ là bài học về đạo đức mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của sự chính trực, liêm khiết trong cuộc sống. Những người giữ vững được phẩm chất này luôn được kính trọng và ngưỡng mộ.
Các bậc quan lại, tướng lĩnh xưa thường khéo léo từ chối những lễ vật biếu xén, vừa bảo vệ được nhân cách cao quý, vừa không làm mất lòng người tặng. Họ làm được điều này nhờ tầm nhìn xa trông rộng, thấu hiểu đạo lý làm người cũng như lẽ “được, mất” trong cuộc đời.
Như vậy, “bất thụ” trong “vô công bất thụ lộc” có nghĩa là không nhận, từ chối nhận bổng lộc, lợi ích khi chưa có đóng góp xứng đáng. Đây là một nguyên tắc sống cao đẹp, cần được gìn giữ và phát huy trong xã hội hiện đại. Việc thực hành “vô công bất thụ lộc” góp phần xây dựng một xã hội công bằng, minh bạch và phát triển bền vững.
