Ăn uống không chỉ là nhu cầu cơ bản để duy trì sự sống, mà còn là một nghệ thuật, một triết lý sống. Trong văn hóa Việt Nam, việc ăn uống luôn được xem trọng, đặc biệt là quan hệ biện chứng âm dương, nhằm bảo đảm sự hài hòa giữa con người và môi trường tự nhiên.
Theo quan niệm phương Đông, sự cân bằng âm dương trong thực phẩm và cơ thể là yếu tố then chốt để duy trì sức khỏe. Thấu hiểu điều này, các danh y xưa đã vận dụng kiến thức về thực phẩm như một liệu pháp chữa bệnh không dùng thuốc, vừa hiệu quả vừa tiết kiệm. Nhiều công trình nghiên cứu về rau quả, ngũ cốc đã ra đời, phục vụ cho việc ăn uống và chữa bệnh.
Trang sách cổ "Thực vật bản thảo khúc" với chữ Nôm, một di sản văn hóa quý giá về ẩm thực và y học cổ truyền Việt Nam.
Viện Hán – Nôm hiện đang lưu giữ nhiều tài liệu quý giá về các loài động thực vật, rau quả, ngũ cốc được sử dụng trong bữa ăn hàng ngày, cùng với công dụng chữa bệnh của chúng. Trong số đó, các bộ sách như “Bản Thảo Thực Vật Toát Yếu”, “Nam bang thảo mộc”, “Nhật dụng thực vật”, “Bản thảo thực vật”, “Nam dược thần hiệu”, “Lĩnh Nam bản thảo”, “Bản thảo phân loại”, “Bản thảo yếu lục”, “Bản thảo ngọc kính cách vật”, “Thực vật bản thảo khúc” là những nguồn tư liệu vô giá.
Đặc biệt, “Thực vật bản thảo khúc” là một tác phẩm độc đáo, sử dụng thể loại khúc ngâm (bằng thơ) để mô tả các loại thực phẩm và cách ăn uống. Tác phẩm này, được viết bằng chữ Nôm vào khoảng thế kỷ 17 – 18, không chỉ có giá trị văn học mà còn cung cấp những thông tin quan trọng về cách thức ăn uống, phòng và chữa bệnh thông qua dưỡng thực.
Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam tại Huế đã sưu tầm, phiên dịch và xuất bản “Thực vật bản thảo khúc”, giúp các nhà nghiên cứu và độc giả tiếp cận di sản văn hóa quý giá này.
“Thực vật bản thảo khúc” là tập hợp những khúc ngâm về các loại thực phẩm, sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu. Tác phẩm giới thiệu các loại thực vật hàng ngày, được chia thành các bộ như:
- Cốc bộ (49 giống hạt): Hạt vừng trâu (lợi tràng), vừng trắng (bổ huyết), phục linh (trị suy nhược cơ thể), cùng các loại lúa gạo, hạt kê, đậu/đỗ.
- Thái bộ (90 giống rau): Rau hẹ, hành, kiệu, muống, mướp đắng, củ mài…
- Quả bộ (67 loại quả), Lân bộ (67 giống có vảy), Giới bộ (32 giống có vỏ), Bộ cầm (70 loài chim), Bộ thú (38 giống)…
Mỗi loại thực phẩm đều được mô tả chi tiết về công dụng dưới góc độ ẩm thực và y lý, cùng với những lưu ý khi sử dụng để đảm bảo sức khỏe.
“Thực vật bản thảo khúc” cung cấp một nguồn tư liệu phong phú về hệ sinh thái cảnh quan, đặc biệt là bức tranh động thực vật đặc sắc. Tác phẩm này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chuyện ăn uống của người xưa, mà còn mang đến những kiến thức quý giá về thực phẩm, dinh dưỡng, y học và sinh thái học. Đây là một di sản văn hóa cần được bảo tồn và phát huy giá trị.