Bài thơ “Quê Hương” của Đỗ Trung Quân, đặc biệt với hình ảnh “chùm khế ngọt”, đã trở thành một phần không thể thiếu trong tâm thức của nhiều thế hệ người Việt. Tác phẩm không chỉ là một bài thơ, mà còn là biểu tượng của tình yêu quê hương đất nước, là tiếng vọng của những ký ức tuổi thơ êm đềm.
Sinh năm 1955 tại Sài Gòn, Đỗ Trung Quân sớm bộc lộ tài năng thơ ca. “Quê Hương” (ban đầu có tên “Bài Học Đầu Cho Con”) ra đời năm 1986 và nhanh chóng lan tỏa, được nhạc sĩ Giáp Văn Thạch phổ nhạc, càng trở nên phổ biến và đi sâu vào lòng người.
Bài thơ sử dụng những hình ảnh giản dị, gần gũi để định nghĩa “quê hương”:
Quê hương là gì hở mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu
Quê hương là gì hở mẹ
Ai đi xa cũng nhớ nhiều
Câu hỏi ngây ngô của trẻ thơ được trả lời bằng những hình ảnh cụ thể, gợi cảm:
Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay
“Chùm khế ngọt” không chỉ là một loại quả quen thuộc, mà còn là biểu tượng của tuổi thơ, của những kỷ niệm êm đềm bên gia đình, bạn bè. Vị ngọt của khế như thấm đẫm vào tâm hồn, nuôi dưỡng tình yêu quê hương từ những điều giản dị nhất.
Bài thơ tiếp tục vẽ nên bức tranh quê hương bằng những nét vẽ thân thương:
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông
Hình ảnh con diều biếc, con đò nhỏ gợi lên không gian yên bình, thơ mộng của làng quê Việt Nam. Đó là nơi tuổi thơ được tự do bay bổng, là nơi những dòng sông êm đềm trôi chảy, chở nặng phù sa và những câu chuyện cổ tích.
Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che
Là hương hoa đồng cỏ nội
Bay trong giấc ngủ đêm hè
Cầu tre nhỏ, nón lá nghiêng che là những hình ảnh quen thuộc, gắn liền với cuộc sống của người dân quê. Hương hoa đồng cỏ nội, giấc ngủ đêm hè là những cảm giác êm đềm, ru ta vào giấc mơ đẹp về quê hương.
Bài thơ tiếp tục khắc họa những vẻ đẹp bình dị của quê hương:
Quê hương là vàng hoa bí
Là hồng tím giậu mồng tơi
Là đỏ đôi bờ dâm bụt
Màu hoa sen trắng tinh khôi
Màu sắc rực rỡ của hoa bí, hoa mồng tơi, hoa dâm bụt, hoa sen làm cho bức tranh quê hương thêm sinh động và đầy sức sống. Đó là những màu sắc của cuộc sống, của niềm vui và hy vọng.
Bài thơ kết thúc bằng một khẳng định đầy ý nghĩa:
Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ…
Quê hương là duy nhất, thiêng liêng như người mẹ. Tình yêu quê hương là tình cảm tự nhiên, sâu sắc trong trái tim mỗi người.
Dù có một chút tranh cãi về câu cuối cùng ( “sẽ không lớn nổi thành người”), không thể phủ nhận sức lan tỏa và giá trị nhân văn sâu sắc của bài thơ. “Bài Thơ Quê Hương Là Chùm Khế Ngọt” đã trở thành một phần không thể thiếu trong hành trang của mỗi người con đất Việt, là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai yêu mến quê hương. Bài thơ nhắc nhở chúng ta về cội nguồn, về những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, và về trách nhiệm xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp hơn.
