Trong thế giới nghệ thuật, đặc biệt là thơ ca, sự cảm nhận và đánh giá luôn là một hành trình cá nhân đầy thú vị. Mỗi tác phẩm, như một món ăn tinh thần, có thể mang đến những trải nghiệm khác nhau tùy thuộc vào “khẩu vị” của người thưởng thức. “Bài Thơ Con Chào Mào” của nhà thơ Mai Văn Phấn, một tác phẩm gây nhiều tranh cãi trong thời gian gần đây, là một ví dụ điển hình. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích tác phẩm, đưa ra những góc nhìn mới mẻ và khách quan, giúp độc giả hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và ý nghĩa giáo dục của bài thơ này.
Quay trở lại câu chuyện về cảm nhận thơ ca, một vấn đề muôn thuở vẫn luôn tồn tại những ý kiến trái chiều. Bản chất của thơ ca là “ý tại ngôn ngoại”, khơi gợi sự liên tưởng và đồng sáng tạo từ người đọc. Một bài thơ hay là bài thơ giàu sức gợi, cho phép độc giả tự do giải thích và cảm nhận theo cách riêng của mình.
Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, việc lựa chọn tác phẩm văn học đưa vào giảng dạy luôn là một vấn đề được quan tâm sâu sắc. “Bài thơ con chào mào” của Mai Văn Phấn, một tác phẩm được đưa vào sách giáo khoa lớp 6, đã vấp phải nhiều ý kiến trái chiều từ dư luận.
https://www.thivien.net/attachment/e_KsmNzZCZjijbo4gwWq8w.1698030083.jpg
Chim chào mào đỏ, hình ảnh minh họa cho sự đa dạng của loài chim và cảm hứng sáng tác, tối ưu SEO với từ khóa “hình ảnh chim chào mào đẹp”
Những ý kiến phê phán thường tập trung vào việc hình ảnh thơ không sát với thực tế, ngôn ngữ thiếu chất thơ, giá trị giáo dục không rõ ràng. Tuy nhiên, để đánh giá một cách công bằng, chúng ta cần xem xét bài thơ dưới nhiều góc độ khác nhau.
Trước hết, việc một bài thơ được lựa chọn vào chương trình giảng dạy đã trải qua quá trình thẩm định kỹ lưỡng, đáp ứng nhiều tiêu chí khắt khe, trong đó có giá trị văn chương và tính giáo dục phù hợp với lứa tuổi học sinh. Bên cạnh việc kế thừa những tác phẩm kinh điển, sách giáo khoa mới cũng chú trọng giới thiệu những tác giả đương đại tiêu biểu, mang đến sự kết nối và cập nhật với xu hướng phát triển của văn học. Mai Văn Phấn là một trong những đại diện tiêu biểu cho xu hướng đổi mới thơ Việt.
Việc tiếp cận thơ Mai Văn Phấn đòi hỏi người đọc phải có những nguyên tắc riêng, không thể đọc một cách hời hợt. Cần vận dụng tư duy, trí tưởng tượng và trải nghiệm cá nhân để giải mã những tầng ý nghĩa ẩn sâu trong từng câu chữ. Thơ ngắn gọn nhưng lại mở ra một thế giới rộng lớn, phức tạp và đầy quyến rũ.
Bài thơ “Con chào mào” tiêu biểu cho phong cách thơ giai đoạn sau của Mai Văn Phấn, hướng về thiên nhiên để khám phá sự kỳ diệu của tạo hóa và mối tương giao giữa con người với vạn vật. Bài thơ bắt đầu bằng hình ảnh trực diện:
Con chào mào đốm trắng mũ đỏ
Hót trên cây cao chót vót
triu… uýt… huýt… tu hìu…
Bài thơ mở ra một không gian thiên nhiên cao rộng, với trung tâm là hình ảnh con chim chào mào và tiếng hót lảnh lót của nó. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng hình ảnh con chim chào mào trong bài thơ không đúng với thực tế, bởi loài chim này thường có màu xám, má đỏ, mào đen.
Tuy nhiên, cần hiểu rằng nghệ thuật có quyền hư cấu, thêm bớt, thay đổi để phù hợp với ý đồ của người nghệ sĩ. Màu đỏ của chiếc mũ (mào) có thể là một hình ảnh tượng trưng, một điểm nhấn, một ngọn lửa trong tâm tưởng của nhà thơ. Việc quá chú trọng vào màu sắc thực tế của con chim là một cách nhìn hạn hẹp và dung tục.
Hình ảnh con chào mào trong ba câu thơ đầu đã hội tụ vẻ đẹp toàn bích của thiên nhiên, từ màu sắc rực rỡ đến âm thanh lảnh lót. Tiếng chim như một dòng nước mát lành, phá tan sự ngột ngạt của cuộc sống đô thị, nhắc nhở chúng ta về sự cần thiết của việc kết nối với thiên nhiên.
Con chào mào là biểu tượng cho vẻ đẹp, và ham muốn thưởng thức cái đẹp là một ham muốn chính đáng của con người. Nhưng trong bài thơ này, nhà thơ không chỉ dừng lại ở việc thưởng thức mà còn muốn kết nối và chiếm lĩnh cái đẹp:
Tôi vội vẽ chiếc lồng trong ý nghĩ
Sợ chim bay đi.
Nhà thơ muốn “nhốt” vẻ đẹp tức thời của con chim thành vĩnh cửu cho riêng mình. Chiếc lồng của sự tưởng tượng, chiếc lồng của tâm hồn đẹp. Nhưng cuộc đời luôn đầy rẫy những bất toàn, càng khao khát lại càng khó đạt được. Vừa vẽ xong chiếc lồng ý nghĩ, con chào mào đã cất cánh bay mất:
Vừa vẽ xong nó cất cánh
Tôi ôm khung nắng, khung gió
Nhành cây xanh hối hả đuổi theo
Con người thường tự tin vào khả năng kiểm soát mọi thứ, nhưng cuối cùng lại thất bại. Trong vô vọng, nhà thơ nghĩ:
Trong vô tăm tích tôi nghĩ
Lát nữa chào mào sẽ mổ những con sâu
Trái cây chín đỏ
Từng giọt nước
Thanh sạch của tôi
Chiếc lồng dù có to lớn đến đâu, cuối cùng con chim vẫn bay đi mất. Nhưng trí tưởng tượng của nhà thơ đã bắt kịp đôi cánh chim, để biết nó đang ở đâu và làm gì. Nhà thơ thấy con chào mào mổ sâu, ăn trái cây, uống nước, tận hưởng tự do. Dù vậy, con người vẫn không chấp nhận sự thật, vẫn ảo tưởng rằng những thứ tươi đẹp đó là “của tôi”.
Tiếng hót “triu… uýt… huýt… tu hìu…” vang lên như một lời nhắc nhở: loài người kiêu ngạo kia ơi, những tham vọng của các ngươi thật nhỏ bé trước sự kỳ vĩ của thiên nhiên. Tiếng hót đã chấm dứt cuộc hành trình theo đuổi cái đẹp. Để rồi cái đẹp đã chuyển hóa sang một trạng thái khác:
Chẳng cần chim lại bay về
Tiếng hót ấy giờ tôi nghe rất rõ
Cánh chim đã bay mất, nhưng tiếng hót vẫn vang vọng trong tâm hồn nhà thơ, không phải bằng trí nhớ cơ học, mà như một dòng nước ngọt lành, len lỏi vào trái tim. Đó là tiếng chim của tự do, của sự giác ngộ về quy luật thiêng liêng của trời đất. Nhà thơ nhận ra rằng, tự do là thứ quý giá nhất, đặc biệt là sự tự do trong tâm hồn.
Từ đây, một suy ngẫm sâu sắc được rút ra: tự do là thứ quý giá nhất, đặc biệt là sự tự do trong tâm hồn. Người nghệ sĩ không có tự do sẽ không thể sáng tạo ra những đỉnh cao. Trong bài thơ này, chính một tâm hồn rộng mở, tự do mới có thể đồng cảm được niềm vui sướng của cánh chim đang ca hát trên bầu trời.
Hình ảnh chim chào mào bay lượn tự do, nhấn mạnh thông điệp về tự do và sự hòa hợp với thiên nhiên, SEO với từ khóa “chim chào mào tự do”
Về ý kiến cho rằng bài thơ thiếu nhịp điệu, cần hiểu rằng thơ không vần vẫn có nhịp điệu riêng, đó là nhịp điệu của mạch thơ, của hệ thống hình ảnh và những phức cảm trong bài thơ. “Con chào mào” có nhịp điệu của cuộc rượt đuổi cái đẹp, của sự vận động trong cảm xúc và nhận thức từ say mê, ham muốn chiếm lĩnh đến ngộ nhận, ảo tưởng, thất bại và giác ngộ chân lý.
Tóm lại, “Bài thơ con chào mào” của Mai Văn Phấn là một tác phẩm xứng đáng được đưa vào giảng dạy trong nhà trường. Đây là một bài thơ hiện đại, mang tư duy thơ mới mẻ, vừa đậm đà bản sắc Việt Nam, cần thiết cho việc tiếp cận văn chương và nghệ thuật đương đại, hình thành mỹ cảm mới. Đồng thời, những ý nghĩa và thông điệp của bài thơ có tính giáo dục sâu sắc.
