Trần Tế Xương, hay Tú Xương, nổi tiếng với ngòi bút châm biếm sắc sảo, không khoan nhượng. Ông thẳng thắn phê phán xã hội đương thời, đặc biệt là những thói hư tật xấu nảy sinh trong bối cảnh đất nước loạn lạc. Bài thơ “Năm mới chúc nhau” là một minh chứng tiêu biểu cho phong cách trào phúng độc đáo của ông, đặc biệt khi nó được cất lên vào dịp Tết Nguyên Đán, thời điểm mọi người trao nhau những lời chúc tốt đẹp.
Đối với người Việt, Tết Nguyên Đán là dịp để sum vầy và gửi gắm những lời chúc an lành. Tuy nhiên, bài thơ “Năm mới chúc nhau” của Tú Xương lại đi ngược lại truyền thống đó. Thay vì những lời chúc tụng thông thường, bài thơ lại chứa đựng những lời châm biếm, đả kích sâu cay. Sự tương phản giữa hình thức và nội dung tạo nên hiệu ứng trào phúng mạnh mẽ, thể hiện thái độ khinh ghét của tác giả đối với những điều chướng tai gai mắt trong xã hội.
Lẳng lặng mà nghe nó chúc nhau
Chúc nhau trăm tuổi bạc đầu râu
Phen này ông quyết đi buôn cối
Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu.
Lời chúc “trăm tuổi bạc đầu” vốn là một lời chúc tốt đẹp, nhưng qua ngòi bút của Tú Xương, nó lại trở thành đối tượng châm biếm. Cách ông gọi những người chúc là “nó” và “đứa” đã thể hiện thái độ презрение. Việc thêm chữ “râu” vào câu “bạc đầu” khiến lời chúc trở nên комикс, hài hước một cách trớ trêu. Câu thơ “Phen này ông quyết đi buôn cối – Thiên hạ bao nhiêu đứa giã trầu” càng làm nổi bật sự mỉa mai của tác giả đối với những kẻ già nua, vô dụng, chỉ biết hưởng lạc.
Lẳng lặng mà nghe nó chúc sang
Đứa thì mua tước, đứa mua quan
Phen này ông quyết đi buôn lọng
Vừa chửi vừa la cũng đắt hàng.
Tú Xương đả kích thói mua quan bán tước, một tệ nạn phổ biến trong xã hội đương thời. Ông châm biếm việc người ta đua nhau mua quan, mua tước để làm sang, làm đẹp mặt. Việc lặp lại cụm từ “đứa thì mua tước, đứa mua quan” cho thấy sự nhốn nháo, kệch cỡm của xã hội. Câu thơ “Vừa chửi vừa la cũng đắt hàng” thể hiện sự bất lực và phẫn nộ của tác giả trước thực trạng này.
Nó lại mừng nhau cái sự giàu
Trăm ngàn vạn mớ để vào đâu?…
Nó lại mừng nhau sự lắm con
Sinh năm đẻ bảy được vuông tròn
Tú Xương tiếp tục châm biếm thói khoe khoang giàu có và đông con. Cách diễn đạt khoa trương như “trăm ngàn vạn mớ” và “sinh năm đẻ bảy” thể hiện sự mỉa mai, giễu cợt của tác giả đối với sự ô hợp, lộn xộn của xã hội. Những lời bình luận của Tú Xương sau mỗi lời chúc càng làm nổi bật thái độ và tình cảm của ông.
“Năm mới chúc nhau” là một bài thơ trào phúng đặc sắc, thể hiện tài năng và phong cách độc đáo của Tú Xương. Bài thơ không chỉ mang lại tiếng cười mà còn gợi lên những suy ngẫm sâu sắc về xã hội đương thời. Dù được sáng tác cách đây hơn một thế kỷ, những lời châm biếm của Tú Xương vẫn còn nguyên giá trị, khiến người đọc cảm thấy hả hê, bõ hờn, bõ tức trước những điều bất công trong cuộc sống.
