Nguyễn Trãi, một nhà thơ vĩ đại, một nhà văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam, đã để lại cho hậu thế những di sản văn chương vô giá. Bên cạnh áng văn chính luận sắc bén như Bình Ngô Đại Cáo, những vần thơ trữ tình trong Bảo Kính Cảnh Giới (chùm thơ số 43) lại mở ra một thế giới nội tâm phong phú, một tình yêu thiên nhiên sâu sắc và tấm lòng ưu ái đối với dân, với nước.
Mở đầu bài thơ, ta bắt gặp một không gian thư thái, hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên ngày hè:
Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Chữ “rồi” đặt ở đầu câu gợi một sự tiếp nối, có lẽ là sau những bộn bề công việc, những trăn trở thế sự. Nguyễn Trãi tìm đến thiên nhiên như một chốn nương náu, để “hóng mát” giữa “ngày trường”.
Hình ảnh “hoè lục đùn đùn tán rợp giương” vẽ nên một bức tranh cây hòe xanh mướt, với tán lá xum xuê, vươn rộng. Từ “đùn đùn” gợi sự sinh sôi, nảy nở, tràn đầy sức sống. Cây hòe không chỉ là một loài cây quen thuộc của làng quê Việt Nam mà còn mang ý nghĩa về sự thanh cao, liêm khiết, phẩm chất mà Nguyễn Trãi luôn trân trọng. Tiếp đến là sự xuất hiện của “thạch lựu hiên còn phun thức đỏ” và “hồng liên trì đã tiễn mùi hương”.
Hoa thạch lựu với sắc đỏ rực rỡ “phun” ra, như một ngọn lửa thắp sáng không gian. Trong khi đó, “hồng liên trì” lại dịu dàng “tiễn” đi hương thơm, gợi một cảm giác thanh khiết, nhẹ nhàng. Sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc và hương vị tạo nên một bức tranh thiên nhiên đa chiều, sống động.
Không chỉ dừng lại ở việc miêu tả cảnh vật tĩnh lặng, Nguyễn Trãi còn đưa vào thơ những âm thanh, nhịp sống của cuộc sống thường nhật:
Lao xao chợ cá làng ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Hai từ láy “lao xao” và “dắng dỏi” gợi nên những âm thanh quen thuộc của làng quê. Tiếng “lao xao” của chợ cá làng ngư phủ thể hiện sự nhộn nhịp, tấp nập của cuộc sống mưu sinh. Tiếng “dắng dỏi” của tiếng ve kêu trên lầu tịch dương lại mang một chút gì đó thanh bình, yên ả.
Những âm thanh này không chỉ là những âm thanh đơn thuần mà còn là tiếng vọng của cuộc sống, là hơi thở của thời đại. Nguyễn Trãi đã lắng nghe và cảm nhận cuộc sống bằng cả trái tim, để rồi tái hiện nó một cách chân thực và sinh động trong thơ.
Đến hai câu cuối, bài thơ đạt đến đỉnh cao của cảm xúc, thể hiện khát vọng lớn lao của Nguyễn Trãi:
Dễ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương
“Ngu cầm” là cây đàn của vua Ngu Thuấn, một vị vua hiền minh trong truyền thuyết Trung Hoa. Nguyễn Trãi ước ao có được cây đàn ấy để mang lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho muôn dân.
Câu thơ “Dân giàu đủ khắp đòi phương” thể hiện ước mơ về một xã hội thái bình, thịnh trị, nơi mọi người đều được sống trong ấm no, hạnh phúc. Đây là một ước mơ cao đẹp, thể hiện tấm lòng ưu ái sâu sắc của Nguyễn Trãi đối với nhân dân.
Bài thơ Bảo Kính Cảnh Giới không chỉ là một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp mà còn là một bức chân dung tự họa về tâm hồn Nguyễn Trãi. Đó là một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống, luôn trăn trở về vận mệnh của đất nước và hạnh phúc của nhân dân. Bài thơ là một minh chứng cho tài năng nghệ thuật và tấm lòng cao cả của Nguyễn Trãi, một nhà thơ, nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc.
