Nguyễn Khuyến, Tam Nguyên Yên Đổ, một nhà nho tài danh, dù đỗ đạt cao nhưng chọn cuộc sống điền viên sau những năm tháng làm quan. “Bạn đến chơi nhà” là một trong những tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ phong cách thơ Nôm Đường luật của ông, đồng thời khắc họa một cách chân thực và xúc động tình bạn thắm thiết giữa những người tri kỷ.
Bài thơ tái hiện một khoảnh khắc đặc biệt: sự trở lại thăm hỏi của một người bạn cũ, có lẽ từ chốn quan trường, giữa khung cảnh thôn quê bình dị. Niềm vui mừng khôn xiết được thể hiện ngay từ câu mở đầu, như một tiếng reo vui chào đón: “Đã bấy lâu nay bác tới nhà”. Cuộc gặp gỡ sau bao năm xa cách, lại diễn ra ở nơi chôn rau cắt rốn, càng làm tăng thêm sự trân trọng và quý mến.
Tình cảm giữa hai người bạn không chỉ là sự nhớ nhung mà còn là sự thấu hiểu, đồng cảm sâu sắc. Dù trải qua bao vinh hoa phú quý, họ vẫn nhớ về nhau, tìm đến nhau để cùng ôn lại những kỷ niệm xưa. Tuy nhiên, hoàn cảnh hiện tại của tác giả lại có phần éo le: “Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa; Ao sâu nước cả, khôn chài cá”. Sự thiếu thốn vật chất được liệt kê một cách trần trụi, tạo nên một tình huống dở khóc dở cười.
Sự chân chất, mộc mạc trong lời thơ, kết hợp với giọng điệu vui vẻ, tự nhiên, đã tạo nên một bức tranh sống động về lòng hiếu khách của chủ nhà. Dù không có gì để tiếp đãi, ngay cả miếng trầu cũng thiếu, nhưng tấm lòng thì luôn rộng mở. Sự thiếu thốn vật chất càng làm nổi bật giá trị tinh thần, tình cảm chân thành giữa hai người bạn.
Câu kết của bài thơ là một sự bùng nổ cảm xúc, một lời khẳng định đanh thép về tình bạn cao đẹp: “Bác đến chơi đây, ta với ta!”. Ba tiếng “ta với ta” vang lên đầy thân mật, ngọt ngào, không hề mang sắc thái cô đơn, trống trải như trong “Qua đèo Ngang” của Bà huyện Thanh Quan. Ở đây, “ta với ta” là sự hòa quyện của hai tâm hồn đồng điệu, là niềm vui, là sự sẻ chia, là tất cả những gì mà tình bạn chân chính mang lại.
Nguyễn Khuyến đã khéo léo lột tả sự nhiệt tình, mến khách của mình, đồng thời thể hiện một cách hóm hỉnh sự thiếu thốn vật chất. Đằng sau những câu chữ giản dị, dân dã là hai trái tim chân thành, ấm áp đang hướng về nhau. Tình cảm là điều quan trọng nhất, là đủ để sưởi ấm một buổi gặp mặt, trò chuyện.
“Bạn đến chơi nhà” được xây dựng trên một bối cảnh thiếu thốn về vật chất, nhưng lại tràn đầy tình cảm. Bài thơ là một lời tri ân chân thành đến tình bạn, đồng thời gửi gắm một triết lý sâu sắc: tình bạn cao hơn mọi của cải vật chất. Đó là một bài học quý giá về sự trân trọng những giá trị tinh thần trong cuộc sống.
Tóm lại, “Bạn đến chơi nhà” không chỉ là một bài thơ hay, một tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khuyến mà còn là một biểu tượng đẹp về tình bạn trong văn học Việt Nam. Bài thơ vẫn luôn sống mãi trong lòng người đọc bởi sự chân thành, giản dị và những giá trị nhân văn sâu sắc mà nó mang lại.