Xuân Quỳnh, nhà thơ của những rung động đời thường, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả bằng những vần thơ chân thật, giàu cảm xúc. Trong đó, “Sóng” nổi bật như một khúc ca tình yêu đầy khát vọng, thể hiện tâm hồn người phụ nữ vừa mãnh liệt, vừa dịu dàng. Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của riêng Xuân Quỳnh mà còn là tiếng nói chung của bao trái tim yêu đương, khao khát một tình yêu vĩnh hằng.
Tình yêu là nguồn cảm hứng vô tận cho thơ ca. Nếu Xuân Diệu say đắm dâng hiến, Nguyễn Bính tìm về tình yêu đồng nội, thì Xuân Quỳnh lại mang đến một góc nhìn mới mẻ, chân thành và táo bạo. Tình yêu trong “Sóng” không chỉ là cảm xúc đơn thuần mà còn là khát vọng mãnh liệt của người phụ nữ muốn được sống hết mình, được yêu trọn vẹn.
Sóng, hình tượng chủ đạo trong bài thơ, là ẩn dụ cho cái tôi trữ tình của Xuân Quỳnh. Sóng và em hòa quyện, soi chiếu lẫn nhau, tạo nên một bản hòa ca về tình yêu. Qua hình tượng sóng, nhà thơ đã diễn tả một tình yêu dạt dào, mênh mông và khát vọng về sự vĩnh cửu của tình yêu đôi lứa.
Mở đầu bài thơ, Xuân Quỳnh đã khắc họa trạng thái tâm lý phức tạp của một trái tim đang khao khát yêu đương. Sóng, cũng như trái tim người con gái, mang trong mình những cung bậc cảm xúc đối lập: “Dữ dội và dịu êm, Ồn ào và lặng lẽ”. Tình yêu không chấp nhận sự tầm thường, nhỏ hẹp mà luôn vươn tới những điều lớn lao, đồng điệu.
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể.
Đây là một quan niệm mới mẻ về tình yêu. Người con gái không còn cam chịu mà chủ động tìm kiếm một tình yêu đích thực, bao dung, rộng lớn hơn. Sự minh bạch và quyết liệt trong tình yêu được thể hiện rõ nét qua hình ảnh sóng rời bỏ dòng sông chật hẹp để đến với biển cả bao la.
Khát vọng tình yêu là khát vọng muôn đời của nhân loại, đặc biệt là của tuổi trẻ. Nó trường tồn cùng thời gian, như sóng biển không ngừng vỗ bờ. Từ ngàn xưa, con người đã tìm đến tình yêu và mãi mãi sẽ tìm đến tình yêu. Với con người, tình yêu luôn là một khát vọng bồi hồi:
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày nay vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ
Khi tình yêu đến, người ta luôn muốn tìm hiểu và phân tích. Tuy nhiên, tình yêu là một điều bí ẩn, không thể giải thích bằng lý lẽ thông thường. Xuân Quỳnh đã bộc bạch một cách hồn nhiên, dễ thương về sự khởi nguồn của tình yêu:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
Tình yêu cũng như sóng biển, như gió trời, tự nhiên và khó hiểu. Nó mang đến những bất ngờ, những điều kỳ diệu mà con người không thể lý giải được.
Xa cách luôn đi kèm với nỗi nhớ. Nỗi nhớ trong tình yêu được Xuân Quỳnh diễn tả một cách mãnh liệt, thường trực, bao trùm không gian và thời gian. Nó cồn cào, da diết, không thể nguôi ngoai, cuồn cuộn như sóng biển triền miên:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Hình tượng sóng và em tiếp tục song hành, bổ sung cho nhau, diễn tả sâu sắc hơn tình yêu, nỗi nhớ và lòng thủy chung vô hạn. Nỗi nhớ được thể hiện qua hình ảnh con sóng nhớ bờ, không ngủ được ngày đêm, và qua nỗi nhớ của nhà thơ: “Lòng em nhớ đến anh, Cả trong mơ còn thức”. Nỗi nhớ tràn đầy lòng yêu, thường trực trong mọi không gian và thời gian, len lỏi vào cả giấc mơ.
Khát vọng yêu đương của người con gái được bộc lộ một cách chân thành, táo bạo. Sóng khát khao tới bờ cũng như em khát khao có anh. Tình yêu vừa thiết tha, mãnh liệt, vừa trong sáng, giản dị, vừa thủy chung duy nhất. Qua hình tượng sóng và em, Xuân Quỳnh đã nói lên khát vọng tình yêu sôi nổi của người phụ nữ, một điều hiếm thấy trong văn học Việt Nam.
Xuân Quỳnh viết bài thơ “Sóng” năm 1967, khi đã trải qua những đổ vỡ trong tình yêu. Tuy nhiên, bà vẫn ấp ủ niềm tin vào hạnh phúc trong tương lai. Tác giả vừa tự động viên, an ủi mình, vừa tin vào cái đích cuối cùng của một tình yêu lớn, như con sóng nhất định sẽ tới bờ, dù muôn vàn cách trở. Ý thức về thời gian không làm nhà thơ lo âu mà chỉ làm tăng thêm niềm tin tưởng:
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Xuân Quỳnh vừa thổ lộ trực tiếp, vừa mượn hình tượng sóng để nói và suy nghĩ về tình yêu. Những ý nghĩ tự do, tản mạn nhưng vẫn vận động nhất quán. Đó là cuộc hành trình từ bỏ cái chật chội để tìm đến một tình yêu bao la, rộng lớn, và khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở:
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ.
Người con gái mong muốn hòa mình vào bể đời rộng lớn, ngập chìm trong bể lớn tình yêu. Phải có một tình yêu lớn lao mới có được mong muốn cao cả như vậy. Khát vọng tình yêu cũng là khát vọng sống mãnh liệt, đủ đầy. Cuộc đời còn tình yêu thì còn tươi đẹp, đáng sống, và sống trong tình yêu là một điều hạnh phúc. Xuân Quỳnh mong ước được sống mãi trong tình yêu, bất tử với tình yêu.
“Sóng” là một bài thơ tình yêu tiêu biểu cho tư tưởng và phong cách thơ Xuân Quỳnh ở giai đoạn đầu. Một bài thơ vừa xinh xắn, duyên dáng, vừa mãnh liệt, sôi nổi, vừa hồn nhiên, trong sáng, vừa ý nhị sâu xa. Sau này, khi đã nếm trải nhiều cay đắng trong tình yêu, giọng thơ Xuân Quỳnh không còn phơi phới bốc men say nữa, nhưng khát vọng tình yêu vẫn tồn tại mãi mãi trong trái tim tràn ngập yêu thương của nhà thơ.
