Chế độ a-pác-thai, một hệ thống phân biệt chủng tộc hà khắc, tồn tại ở Nam Phi từ năm 1948 đến năm 1994. Sự ra đời của nó gắn liền với chiến thắng của Đảng Dân tộc (NP) trong cuộc bầu cử năm 1948, với chủ trương “apartheid” (phân biệt chủng tộc) hoặc “apartness” (phân lập). Chính sách này tước đoạt quyền lực chính trị của tất cả người không phải da trắng, chỉ để lại một số ít đại diện tượng trưng. Xã hội bị phân loại theo chủng tộc, và sự phân loại này được luật pháp hóa để quản lý các nhóm người.
Sổ tay thuật ngữ quan hệ quốc tế, bìa sách với hình ảnh các quốc kỳ và biểu tượng quốc tế
Chế độ a-pác-thai là sản phẩm của chính quyền da trắng Nam Phi (Africaner) và chịu ảnh hưởng từ chủ nghĩa thực dân Anh thế kỷ 19, khi giới chủ thực dân muốn kiểm soát sự di cư của người da đen và da màu đến các vùng do người da trắng chiếm giữ.
Chính quyền Nam Phi đã ban hành nhiều đạo luật để hợp pháp hóa chế độ a-pác-thai. Đạo luật Các Khu vực Nhóm người (Group Areas Act) năm 1950 là nền tảng của hệ thống này, phân chia các nhóm chủng tộc về mặt địa lý. Tiếp đó, Luật Phân biệt Tiện nghi (Separate Amenities Act) năm 1953 quy định việc phân biệt người sử dụng bãi tắm, xe buýt, bệnh viện, trường học. Luật này cũng buộc người da đen và da màu phải mang theo thẻ căn cước, coi như hộ chiếu để ngăn chặn di cư vào khu vực da trắng. Người da đen bị cấm sống ở thành phố da trắng, thậm chí không được thăm viếng nếu không có giấy phép đặc biệt. Luật Cấm Hôn nhân Hỗn hợp (Mixed Marriages Act) năm 1949 và Luật Trái Luân lý (Immorality Act) năm 1950 cấm kết hôn hoặc quan hệ giữa các chủng tộc.
Quyền công dân của người da màu và da đen bị hạn chế, kể cả quyền bầu cử. Luật Phân biệt Đại diện Cử tri năm 1956 loại bỏ cử tri da màu khỏi danh sách chung và lập danh sách riêng. Người da màu cũng bị cấm tham gia bầu cử như người da đen từ thập kỷ 1950 đến năm 1983, khi cải cách Hiến pháp cho phép người da màu và người Châu Á quyền tham gia vào các viện của Quốc hội và hưởng một số quyền hạn chế, bao gồm quyền bầu cử.
Bên cạnh bất bình đẳng chính trị – xã hội, bất bình đẳng kinh tế và quyền sở hữu cũng trở nên nổi cộm. Trong phân phối thu nhập, gần 60% dân số có thu nhập dưới 42.000 Rand/năm (tương đương 7.000 USD), trong khi 2,2% dân số có thu nhập hơn 360.000 Rand/năm (khoảng 50.000 USD). Nghèo đói phổ biến, đặc biệt là người da đen. Khoảng 80% đất đai trang trại thuộc về người da trắng. Chế độ a-pác-thai tước đoạt quyền sở hữu đất đai của người da đen và da màu.
Để duy trì chế độ a-pác-thai, chính quyền Nam Phi thiết lập bộ máy an ninh khắc nghiệt, biến đất nước thành một nhà nước cảnh sát. Tuy nhiên, sự chống đối vẫn lan rộng. Trong thập kỷ 1950, sau khi a-pác-thai trở thành hệ thống chính trị – xã hội chính thức, nhiều cuộc biểu tình, xung đột nổ ra. Đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) tuyên bố “Nam Phi thuộc về tất cả những người sống trên mảnh đất này, cả người da đen và người da trắng” và đấu tranh đòi Bãi Bỏ Chế độ A-pác-thai. Sau cuộc nổi dậy tại Sharpeville tháng 3 năm 1960, chính phủ cấm tất cả các tổ chức chính trị của người Phi da đen, trong đó có ANC.
Trên bình diện quốc tế, chế độ a-pác-thai vi phạm các nguyên tắc của Hiến chương Liên Hiệp Quốc và luật pháp quốc tế, cũng như các tuyên bố chung về quyền con người. Nam Phi bị cô lập và lên án bởi Liên Hiệp Quốc. Năm 1973, các nước thành viên Liên Hiệp Quốc thông qua Công ước quốc tế về đàn áp và trừng phạt tội phân biệt chủng tộc, tạo khuôn khổ pháp lý để các nhà nước thành viên áp dụng biện pháp trừng phạt, gây áp lực với chính phủ a-pác-thai ở Nam Phi. Công ước này có hiệu lực từ năm 1976. Quy chế Rome của Tòa án Hình sự Quốc tế xác định a-pác-thai là một trong 11 tội chống lại nhân loại.
Với sự phản kháng từ bên trong, sự cô lập và trừng phạt từ bên ngoài, cộng với vị thế suy yếu, đầu thập niên 1980, chính phủ a-pác-thai phải thực hiện chính sách hòa giải dân tộc với người da đen, hủy bỏ các định chế phân biệt chủng tộc, tuân thủ các quyết định của cộng đồng quốc tế và sự phán xét của Tòa án Tội phạm quốc tế, chấm dứt vi phạm nhân quyền, tội phân biệt chủng tộc và tội ác chống lại loài người.
Từ năm 1984, các cuộc cải cách được tiến hành. Các bộ luật ngăn cấm đối với người da đen và da màu được bãi bỏ hoặc nới lỏng. Năm 1990, chính quyền của De Klerk tuyên bố tại Quốc hội về việc bãi bỏ các đạo luật phân biệt chủng tộc, bỏ lệnh cấm các đảng phái hoạt động, trong đó có đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC). Từ năm 1990 đến 1991, bộ máy nhà nước hợp pháp của chế độ a-pác-thai bị giải thể. Tháng 12 năm 1991, Hội nghị vì một Nam Phi dân chủ (Codesa) bắt đầu các cuộc thương lượng về việc thành lập một chính phủ lâm thời đa sắc tộc và về bản hiến pháp mới mở rộng các quyền chính trị cho mọi nhóm người.
Tại cuộc trưng cầu dân ý tháng 3 năm 1992, cuộc bầu cử cuối cùng của những người da trắng diễn ra ở Nam Phi, các cử tri cho phép chính phủ có quyền thương lượng về bản hiến pháp mới với ANC và các đảng phái chính trị khác. Năm 1993, bản hiến pháp lâm thời được xây dựng trong khi chờ đợi soạn thảo một bản hiến pháp chính thức. De Klerk và lãnh tụ ANC Nelson Mandela được tặng giải Nobel Hòa bình vì những nỗ lực để chế độ a-pác-thai kết thúc trong hòa bình, góp phần tạo dựng nền tảng dân chủ mới cho đất nước Nam Phi.
Ngày 10 tháng 5 năm 1994, Nelson Mandela trúng cử Tổng thống Nam Phi. Cuộc bầu cử diễn ra hòa bình. ANC chiếm 62,7% số phiếu, đủ để thành lập chính phủ mới trên phạm vi toàn quốc. NP chiếm đa số phiếu của người da trắng và da màu, trở thành đảng đối lập.
Ngày 8 tháng 5 năm 1996, bản hiến pháp mới được phê chuẩn. Đây là sự kiện có ý nghĩa chính trị quan trọng bởi thành quả của cuộc cách mạng dân chủ Nam Phi được thể chế hóa, tạo nền tảng pháp lý cho sự hoạt động của chính phủ mới. Hiến pháp mới đảm bảo quyền bình đẳng cho mọi công dân Nam Phi và khẳng định mọi sự phân biệt đối xử trong xã hội là bất hợp pháp. Hiến pháp này chính thức xóa bỏ hệ thống phân biệt chủng tộc của chính phủ a-pác-thai và xây dựng chính phủ mới dựa trên nền tảng dân chủ, đặt dấu chấm hết cho chế độ A-pác-thai.