Áp lực xã hội đang trở thành một vấn đề nhức nhối trong xã hội hiện đại, ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tinh thần của mỗi cá nhân, đặc biệt là giới trẻ. Những con số thống kê đáng báo động là hồi chuông cảnh tỉnh về tầm quan trọng của việc quan tâm và giải quyết vấn đề này.
Kết quả điều tra của Bộ Y tế cho thấy có tới 15% dân số Việt Nam (khoảng 12 triệu người) mắc các bệnh tâm thần phổ biến và tỷ lệ người có biểu hiện rối loạn tâm thần chiếm khoảng 20-30%. Tốc độ gia tăng các vấn đề tâm lý ngày càng tăng cao, đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống y tế và xã hội.
Theo nhiều nghiên cứu, cứ khoảng năm người trưởng thành thì có một người có thể gặp phải rối loạn tâm thần trong một giai đoạn nào đó của cuộc đời. Nhiều người tìm đến các dịch vụ chăm sóc sức khỏe vì các vấn đề sức khỏe thể chất mơ hồ, nhưng thực chất lại đang phải đối mặt với các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Kết quả Điều tra Quốc gia về vị thành niên và thanh niên cho thấy có tới 27,6% số người được khảo sát đã trải qua cảm giác buồn bã, vô dụng đến mức không thể hoạt động bình thường. Tỷ lệ thanh thiếu niên cảm thấy tuyệt vọng về tương lai là 21,3%, và đáng lo ngại hơn là có tới 7,5% từng tự gây thương tích và 4,1% đã từng có ý định tự tử. Những con số này cho thấy áp Lực Xã Hội đang đè nặng lên vai giới trẻ, khiến họ cảm thấy lạc lõng, bế tắc và không tìm thấy lối thoát.
PGS.TS Phan Thị Mai Hương, Viện Tâm lý học, bày tỏ lo ngại về việc chúng ta thường coi trọng sức khỏe thể chất mà bỏ qua sức khỏe tinh thần. Sự thờ ơ này không chỉ diễn ra ở cấp độ cá nhân mà còn ở các cơ quan, doanh nghiệp. Khi gặp phải những “trục trặc tâm lý”, nhiều người chỉ biết chịu đựng một mình và thường có xu hướng xử lý theo hướng tiêu cực, gây ra những hậu quả khôn lường.
Thống kê về tình hình tội phạm gần đây cho thấy có khoảng 72-75% số đối tượng phạm tội xuất phát từ “nguyên nhân xã hội”, mà nguồn gốc là từ những áp lực trong cuộc sống hiện đại. Trong số đó, có không ít vụ phạm tội đặc biệt nghiêm trọng có yếu tố bất thường về tâm lý, với nhiều thủ phạm gây án trong trạng thái không làm chủ được hành vi, bị trầm cảm.
Rối loạn tâm thần nếu không được điều trị kịp thời sẽ là một trong những nguyên nhân lớn nhất gây ra gánh nặng khuyết tật tại Việt Nam. Nghiên cứu của UNICEF cho thấy khoảng 30% gánh nặng bệnh không lây nhiễm là do rối loạn sức khỏe tâm thần. Vì vậy, việc can thiệp sớm và hiệu quả nhắm vào giới trẻ là ưu tiên hàng đầu trong chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng.
Trước những biến đổi và áp lực của cuộc sống, một bộ phận không nhỏ người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên, lại thiếu những kỹ năng cần thiết để đối phó. Những kỹ năng này không tự nhiên mà có, mà cần được tích lũy từ kinh nghiệm sống và xây dựng trên nền tảng tri thức.
Sức khỏe tâm thần ảnh hưởng đến hành vi vi phạm pháp luật cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Nguyên nhân không thể không nhắc tới là sự tác động của văn hóa, lối sống lệch lạc, sự suy thoái về đạo đức, lỗ hổng trong giáo dục và môi trường sống phức tạp. Sự thay đổi tiêu cực của các giá trị sống, giá trị đạo đức đang len lỏi vào đời sống xã hội và trong nhiều trường hợp không bị lên án. Lối sống chụp giật, hưởng thụ, giành giật lợi ích, xử lý mâu thuẫn bằng bạo lực đang dần trở thành chuyện bình thường, tác động tiêu cực đến nhận thức và hành vi của giới trẻ.
Áp lực dẫn đến hành vi phạm tội cần được nhìn nhận một cách đa chiều, không chỉ đơn thuần là những yếu tố tâm, sinh lý, trầm cảm, hoang tưởng hay tâm thần. Điều quan trọng nhất hiện nay là phải xây dựng và bảo vệ nền tảng đạo đức xã hội. Những chuẩn mực truyền thống tốt đẹp như sự hiếu thảo, trung tín, trách nhiệm cần được quan tâm giáo dục đầy đủ. Gia đình phải trở thành “pháo đài” bảo vệ những giá trị đạo đức, tinh thần và nhân cách của các thành viên, đặc biệt là người trẻ.
PGS.TS Nguyễn Kim Việt đề xuất năm kỹ năng để vượt qua áp lực cuộc sống: Nghiêm túc với bản thân, độ lượng với người khác; yêu công việc mình đang làm, yêu khía cạnh tốt của người khác; chấp nhận hoàn cảnh bất lợi và tìm cách cải thiện nó; sống thanh đạm, chi tiêu tiết kiệm; tăng thêm những phút vui cười, giảm bớt những phút buồn bực.
Các cấp, các ngành, đoàn thể và tổ chức xã hội cần quan tâm đến vấn đề sức khỏe tâm thần, xây dựng môi trường sống lành mạnh, thân thiện, góp phần giải tỏa những áp lực và mâu thuẫn trong cuộc sống. Thường xuyên tổ chức các hoạt động khơi dậy và cổ vũ cho các giá trị, hành vi tốt đẹp ngay tại cộng đồng. Nhà trường cần đầu tư, trang bị những kỹ năng sống để mỗi người, đặc biệt là giới trẻ, có thể thích nghi được trong môi trường xã hội mở và hội nhập, nơi đang có nhiều trào lưu tích cực lẫn tiêu cực chi phối đến nhận thức và hành vi của con người.
