“Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến là một trong những bài thơ Nôm tiêu biểu nhất, thể hiện tình bạn chân thành, thắm thiết vượt lên trên mọi giá trị vật chất. Bài thơ là một bức tranh sinh động về tình bạn tri kỷ, được thể hiện qua ngôn ngữ giản dị, mộc mạc và giọng điệu hóm hỉnh đặc trưng của nhà thơ.
Ảnh: Bức tranh làng quê Việt Nam, gợi không gian bình dị trong bài thơ ‘Bạn đến chơi nhà’
Bài thơ mở đầu bằng một lời chào mừng giản dị, thể hiện niềm vui của tác giả khi bạn đến thăm nhà:
“Đã bấy lâu nay, bác tới nhà”
Câu thơ như một tiếng reo vui, thể hiện sự bất ngờ và niềm hạnh phúc khi gặp lại người bạn thân thiết sau một thời gian dài xa cách. Cách xưng hô “bác” thể hiện sự kính trọng, thân mật và gần gũi giữa hai người bạn tri kỷ.
Tuy nhiên, ngay sau lời chào mừng nồng nhiệt, tác giả lại bày tỏ sự ái ngại vì hoàn cảnh gia đình không được sung túc:
“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,”
Ảnh: Nhà thơ Nguyễn Khuyến với vẻ mặt suy tư, thể hiện sự trăn trở trong việc tiếp đãi bạn.
Sáu câu thơ tiếp theo là một loạt những lời than phiền, phân trần về sự thiếu thốn trong gia đình. Từ việc không có người sai vặt đi chợ, đến việc chợ ở quá xa, rồi đến những thứ “cây nhà lá vườn” cũng không có gì dùng được. Ao thì sâu nước cả, khó bắt cá; vườn thì rộng rào thưa, khó đuổi gà; rau quả thì còn non, chưa đến mùa thu hoạch. Thậm chí, đến cả “miếng trầu là đầu câu chuyện” cũng không có để tiếp khách.
Những lời than phiền này thoạt nghe có vẻ thật thà, chất phác, nhưng thực ra lại mang một ý vị trào phúng sâu sắc. Tác giả cố tình liệt kê ra một loạt những khó khăn, thiếu thốn để tạo ra một tình huống комический, một sự tương phản giữa cái mong muốn tiếp đãi bạn chu đáo và cái thực tế nghèo nàn, thiếu thốn. Tuy nhiên, chính trong cái hoàn cảnh éo le này, tình bạn chân thành, thắm thiết giữa hai người lại càng được tỏa sáng.
Cuối cùng, tác giả đã khẳng định giá trị cao đẹp của tình bạn bằng một câu thơ giản dị mà sâu sắc:
“Bác đến chơi đây, ta với ta!”
Ảnh: Hai người bạn già hàn huyên tâm sự bên chén trà, thể hiện tình bạn tri kỷ vượt lên trên vật chất.
Câu thơ như một tiếng cười xòa, một lời khẳng định về tình bạn tri kỷ. Không cần phải có cao lương mỹ vị, không cần phải có những nghi thức rườm rà, chỉ cần có tấm lòng chân thành và sự đồng điệu trong tâm hồn là đủ. Cụm từ “ta với ta” mang một ý nghĩa đặc biệt. “Ta” thứ nhất là Nguyễn Khuyến, “ta” thứ hai là người bạn. Hai người bạn tri kỷ, tuy hai mà một, không còn khoảng cách, không còn sự khách sáo.
Câu thơ cuối cùng đã thể hiện một cách sâu sắc quan niệm về tình bạn của Nguyễn Khuyến: tình bạn chân chính không nằm ở vật chất, mà nằm ở tấm lòng, ở sự đồng cảm và thấu hiểu lẫn nhau.
Giá trị nội dung và nghệ thuật
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” không chỉ là một bài thơ hay về tình bạn, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc. Bài thơ đã thể hiện tài năng sử dụng ngôn ngữ điêu luyện của Nguyễn Khuyến. Ngôn ngữ thơ giản dị, mộc mạc, gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày của người dân quê, nhưng lại rất giàu sức biểu cảm. Giọng điệu thơ hóm hỉnh, trào phúng, nhưng cũng rất chân thành và xúc động.
Ngoài ra, bài thơ còn sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật đặc sắc như:
- Liệt kê: Liệt kê một loạt những khó khăn, thiếu thốn trong gia đình để tạo ra một tình huống trào phúng.
- Đối: Đối lập giữa cái mong muốn tiếp đãi bạn chu đáo và cái thực tế nghèo nàn, thiếu thốn.
- Ẩn dụ: Cụm từ “ta với ta” ẩn dụ cho tình bạn tri kỷ, vượt lên trên mọi giá trị vật chất.
Ý nghĩa và giá trị lâu dài
Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến đã trở thành một trong những bài thơ được yêu thích nhất trong nền văn học Việt Nam. Bài thơ không chỉ ca ngợi tình bạn cao đẹp, mà còn gửi gắm một thông điệp sâu sắc về cách sống: hãy sống chân thành, giản dị và biết trân trọng những tình cảm tốt đẹp trong cuộc sống.
Trong xã hội hiện đại, khi mà giá trị vật chất ngày càng được đề cao, thì bài thơ “Bạn đến chơi nhà” lại càng có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Bài thơ nhắc nhở chúng ta rằng, tình bạn chân chính mới là điều quan trọng nhất, và chỉ có tình bạn chân chính mới có thể giúp chúng ta vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc sống.
