“Chiều hôm nhớ nhà” là một trong những bài thơ nổi tiếng của Bà Huyện Thanh Quan, thể hiện nỗi nhớ quê hương da diết. Để hiểu rõ hơn về tác phẩm này, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích chi tiết, đặc biệt đi sâu vào cách gieo vần độc đáo của bài thơ.
Bài thơ tái hiện một bức tranh chiều tà nơi thôn quê, gợi lên cảm giác buồn man mác và nỗi nhớ nhà sâu sắc.
Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn.
Hai câu đề mở ra không gian chiều muộn với “bóng hoàng hôn” bảng lảng. Âm thanh “tiếng ốc xa đưa” hòa lẫn vào tiếng trống đồn, tạo nên một âm hưởng vừa quen thuộc, vừa xa xăm, gợi cảm giác cô đơn.
Vậy, “chiều hôm nhớ nhà” được gieo vần gì?
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc về niêm, luật, vần. Vần trong bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” là vần chân, tức là vần được gieo ở cuối các câu thơ. Cụ thể, các chữ cuối của các câu 1, 2, 4, 6, 8 hiệp vần với nhau:
- hôn – đồn – thôn – dồn – ôn.
Việc sử dụng vần chân giúp tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các câu thơ, đồng thời tạo nên âm hưởng du dương, trầm lắng, phù hợp với tâm trạng nhớ nhà của tác giả.
Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.
Hai câu thực tiếp tục vẽ nên bức tranh sinh hoạt đời thường nơi thôn quê. “Ngư ông” gác mái về “viễn phố”, “mục tử” gõ sừng trở lại “cô thôn”. Cấu trúc đối xứng, nhịp điệu chậm rãi càng làm tăng thêm vẻ tĩnh lặng, thanh bình của cảnh vật.
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.
Hai câu luận miêu tả cảnh vật rộng lớn hơn. “Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi”, “dặm liễu sương sa khách bước dồn”. Hình ảnh “chim bay mỏi”, “khách bước dồn” gợi lên sự mệt mỏi, cô đơn của con người trước không gian bao la.
Kẻ chốn trang đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?
Hai câu kết thể hiện trực tiếp nỗi lòng của tác giả. Dù là “kẻ chốn trang đài” hay “người lữ thứ”, ai cũng mang trong mình những nỗi niềm riêng. Câu hỏi tu từ “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?” thể hiện sự cô đơn, lạc lõng và khát khao được chia sẻ, được đồng cảm.
Như vậy, việc phân tích cách gieo vần và nội dung bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về tài năng của Bà Huyện Thanh Quan cũng như những cung bậc cảm xúc mà tác giả gửi gắm. Bài thơ không chỉ là một bức tranh phong cảnh hữu tình mà còn là tiếng lòng của những người con xa quê, luôn hướng về cội nguồn.
