Bài thơ “Chân quê” của Nguyễn Bính, thoạt nghe, chỉ là lời than thở về sự thay đổi của một cô gái sau khi “đi tỉnh về”. Nhưng ẩn sâu trong đó là một nỗi lo, một trăn trở lớn hơn nhiều về sự mai một của văn hóa làng quê trước sự xâm nhập của văn minh đô thị.
Sự thay đổi trong cách ăn mặc của cô gái, từ chiếc áo tứ thân, yếm lụa sang “áo cài khuy bấm”, là một biểu hiện cụ thể cho sự thay đổi ấy.
Khăn nhung quần lĩnh rộn ràng
Áo cài khuy bấm em làm khổ tôi.
Chiếc áo cài khuy bấm không chỉ là một món đồ thời trang, mà còn là biểu tượng của sự hiện đại, của những điều mới mẻ du nhập từ thành thị. Nó khiến nhà thơ cảm thấy xót xa, tiếc nuối những giá trị truyền thống đang dần bị lãng quên.
Nhà thơ nhớ nhung, hoài niệm về những hình ảnh thân thuộc của làng quê:
Nào đâu cái yếm lụa sồi
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân
Nào đâu cái áo tứ thân
Cái khăn mỏ quạ cái quần nái đen.
Sự thay đổi tuy nhỏ, nhưng lại gợi lên trong lòng nhà thơ những lo lắng sâu sắc:
Van em, em hãy giữ nguyên quê mùa.
Lời van xin ấy không chỉ dành cho cô gái, mà còn là lời nhắn nhủ đến tất cả mọi người hãy trân trọng, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều.
Câu thơ “Hôm qua em đi tỉnh về, Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều” là một hình ảnh ẩn dụ sâu sắc. “Hương đồng gió nội” tượng trưng cho những giá trị văn hóa truyền thống, cho vẻ đẹp bình dị, chân chất của làng quê. Việc “bay đi ít nhiều” cho thấy sự phai nhạt dần của những giá trị này trước sự xâm nhập của văn minh đô thị.
Bài thơ khép lại bằng một lời khẳng định về tình yêu quê hương, về sự gắn bó với những giá trị truyền thống:
Hoa chanh nở giữa vườn chanh
Thầy u mình với chúng mình chân quê.
Hình ảnh “hoa chanh nở giữa vườn chanh” là một biểu tượng cho sự thuần khiết, cho những giá trị văn hóa truyền thống vẫn còn tồn tại và tỏa hương thơm ngát giữa cuộc đời. Lời khẳng định “thầy u mình với chúng mình chân quê” thể hiện sự kiên định, quyết tâm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.
“Chân quê” không chỉ là một bài thơ, mà còn là một lời cảnh tỉnh, một lời kêu gọi mọi người hãy trân trọng và giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh xã hội ngày càng hiện đại và hội nhập. “Hôm qua em đi tỉnh về” không chỉ là câu chuyện của một cô gái, mà còn là câu chuyện của cả một xã hội đang đứng trước những thách thức lớn trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa.
