Bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà” của Bà Huyện Thanh Quan là một tác phẩm kinh điển, gợi lên trong lòng người đọc những cảm xúc sâu lắng về quê hương, gia đình. Để hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và nội dung của bài thơ, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích một cách chi tiết.
Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, một thể thơ truyền thống với những quy tắc chặt chẽ về niêm, luật, vần. Vần chân được gieo một cách tinh tế, tạo nên sự hài hòa, du dương cho toàn bài: hôn-đồn-thôn-dồn-ôn.
Tâm trạng chủ đạo của nhân vật trữ tình là buồn, ngậm ngùi. Cảm xúc này xuyên suốt toàn bài, thể hiện nỗi nhớ nhà da diết của người con xa quê. Bà Huyện Thanh Quan đã khéo léo sử dụng phương thức biểu cảm kết hợp miêu tả để diễn tả tâm trạng này.
Nội dung chính của bài thơ xoay quanh tâm trạng buồn lê thê, một niềm sầu thương tê tái của người lữ khách đi xa nhớ nhà, nhớ quê hương da diết. Nỗi nhớ ấy không chỉ là nhớ về cảnh vật, con người mà còn là nhớ về những kỷ niệm, những giá trị tinh thần gắn bó với quê hương.
Nhận xét chung về thơ của Bà Huyện Thanh Quan là trang nhã, đậm chất bác học và thấm đẫm niềm hoài cổ. Bà thường sử dụng nhiều từ Hán Việt, điển tích, điển cố để tăng thêm tính trang trọng, cổ kính cho tác phẩm.
Nghệ thuật đặc sắc của bài thơ nằm ở lời thơ trang nhã, sử dụng nhiều từ Hán Việt, giọng thơ man mác, hoài cổ. Đồng thời, kết cấu bài thơ cũng phù hợp với tâm trạng chủ thể trữ tình, từ cảnh chiều tà đến nỗi nhớ nhà, tạo nên một mạch cảm xúc liền mạch, sâu lắng.
Bài thơ cho thấy rõ nhất ở nhân vật trữ tình tình yêu nhà, yêu quê hương sâu sắc. Dù đi đâu, về đâu, quê hương vẫn luôn là nơi chốn thiêng liêng, là điểm tựa tinh thần vững chắc của mỗi người.
Trong hai câu thơ:
Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.
Biện pháp tu từ đảo ngữ được sử dụng một cách tài tình. Động từ “gác mái” và “gõ sừng” được đảo lên trước, nhấn mạnh hành động nghỉ ngơi, thư thái của người lao động sau một ngày làm việc vất vả. Đồng thời, nó cũng gợi lên không khí tĩnh lặng, thanh bình của làng quê Việt Nam.
Từ nội dung của bài thơ, chúng ta thấy rõ vai trò của quê hương đối với mỗi người. Quê hương là nơi chôn nhau cắt rốn, là nơi nuôi dưỡng ta khôn lớn. Quê hương là nơi có những người thân yêu, những kỷ niệm tuổi thơ tươi đẹp. Quê hương là nguồn sức mạnh tinh thần, là điểm tựa vững chắc giúp ta vượt qua mọi khó khăn trong cuộc sống. Quê hương luôn ở trong trái tim mỗi người dù đi bất cứ nơi đâu.
