“Cái chết của con mực” của Nam Cao không chỉ là một câu chuyện về một con vật bị giết thịt, mà còn là một bức tranh xã hội thu nhỏ, phản ánh những mâu thuẫn trong tâm lý con người và sự áp đặt của tập thể lên cá nhân. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích chủ đề, nghệ thuật xây dựng tình huống độc đáo của Nam Cao, đồng thời khám phá những thông điệp sâu sắc mà tác phẩm gửi gắm.
Truyện mở đầu với việc con Mực, một con chó có nhiều tật xấu, bị định ngày giết thịt. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, ngày hành quyết liên tục bị hoãn lại. Cuối cùng, người ta quyết định giết con Mực để ăn mừng sự trở về của Du, người con trai xa nhà nhiều năm.
Tình huống “cái chết của con mực” được xây dựng một cách khéo léo, tập trung vào diễn biến tâm lý của nhân vật Du. Ban đầu, Du đồng tình với việc giết con Mực, thậm chí còn muốn tự tay làm việc này để chứng tỏ sự mạnh mẽ của bản thân.
Khi con Hoa mang cơm ra dụ con Mực, tất cả “thú tính” của nó trỗi dậy. Con Mực vẫy đuôi, hếch mõm chờ đợi. Cơm vừa đổ xuống, nó vội vàng ăn ngay. Miếng chưa qua cổ thì cái thúng đã chụp lên mình. Con Mực vùng vẫy nhưng vô ích.
Tuy nhiên, khi đối diện với việc giết con vật, Du lại cảm thấy run tay, thậm chí còn giận con Mực vì đã làm mất sự bình tĩnh của anh. Sự giằng xé nội tâm này cho thấy sự phức tạp trong tính cách của Du, một người vừa muốn chứng tỏ bản thân, vừa không muốn phản bội lại lòng trắc ẩn.
Những đêm sau đó, con mực vẫn quanh quẩn ở gần nhà, nhưng không dám lại gần.
Cuối cùng, con Mực vẫn bị giết. Cái chết của nó diễn ra một cách tàn nhẫn, dưới sự chứng kiến của Du. Dù cố gắng tỏ ra mạnh mẽ, Du vẫn không thể kìm nén được sự nghẹn ngào và nén khóc.
Chủ đề chính của “cái chết của con mực” là sự giằng xé giữa lý trí và tình cảm, giữa cá nhân và tập thể. Du, một người có lòng trắc ẩn, nhưng lại bị áp lực phải tuân theo ý muốn của đám đông, phải chứng tỏ sự mạnh mẽ của bản thân. Cái chết của con Mực là biểu tượng cho sự đánh mất nhân tính, sự tha hóa của con người trong xã hội.
Nghệ thuật xây dựng tình huống của Nam Cao cũng rất đặc sắc. Tình huống “cái chết của con mực” được xây dựng một cách chân thực, gần gũi với đời sống nông thôn Việt Nam. Đồng thời, tình huống này cũng mang tính biểu tượng cao, gợi ra nhiều suy ngẫm về thân phận con người.
Qua “cái chết của con mực”, Nam Cao gửi gắm thông điệp về sự cần thiết của lòng trắc ẩn, sự phản kháng trước những áp lực vô lý của xã hội. Con người cần phải biết bảo vệ những giá trị nhân văn, không nên để bản thân bị cuốn theo những trào lưu tiêu cực.
