Jorge Luis Borges, nhà thơ Argentina lừng danh, từng chiêm nghiệm: “Thời gian hủy hoại các lâu đài, nhưng lại làm giàu những vần thơ”. Thật vậy, dòng chảy thời gian bào mòn những công trình kiến trúc sừng sững, nhưng lại bồi đắp cho những vần thơ giá trị trường tồn, vang vọng mãi trong tâm hồn người đọc. Thơ Xuân Quỳnh, với vẻ đẹp riêng biệt và giá trị nhân văn sâu sắc, là minh chứng sống động cho điều này.
Thơ ca Xuân Quỳnh mang đến tiếng nói mạnh mẽ cho phụ nữ, tôn vinh vẻ đẹp, sức mạnh và bảo vệ quyền lợi của những người phụ nữ tần tảo, đảm đang, hết lòng vì gia đình và xã hội. Giọng thơ của bà vừa hóm hỉnh, tươi tắn, vừa chân thành, đằm thắm, luôn chứa đựng khát khao về hạnh phúc bình dị.
Mở đầu bài thơ, Xuân Quỳnh thể hiện sự ngưỡng mộ, tôn vinh đối với những thành tựu to lớn của phái mạnh:
Các anh nghĩ ra tàu ngầm, tên lửa, máy bay
Tới thăm dò những hành tinh mới lạ
Tài sản của các anh là những tinh cầu, là vũ trụ
Các anh biết mỏ dầu, mỏ bạc ở nơi đâu
Chính phục đại dương bằng các con tàu
Đi tới tương lai trên con đường ngắn nhất
Mỗi các anh là một nhà chính khách
Các anh quan tâm đến chuyện mất còn của các quốc gia.
Bằng biện pháp liệt kê, tác giả khắc họa những thành tựu vĩ đại của người đàn ông: sáng tạo khoa học kỹ thuật, chinh phục thiên nhiên, tham gia vào chính trị. Cách xưng hô “các anh” thể hiện sự tôn trọng, ngưỡng mộ trước những đóng góp to lớn đó.
Ngược lại, hình ảnh người phụ nữ được Xuân Quỳnh miêu tả một cách chân thực, giản dị, gắn liền với những công việc thường ngày:
Chúng tôi là những người đàn bà bình thường trên Trái Đất.
Quen với việc nhỏ nhoi bếp núc hàng ngày
Chúng tôi chẳng có tàu ngầm, tên lửa, máy bay
Càng không có hạt nhân nguyên tử
Chúng tôi chỉ có chậu, có nồi, có lửa
Có tình yêu và có lời ru
Những con cò con vạc từ xưa
Vẫn lặn lội bờ sông bắt tép
Cuộc sống vẫn ngàn đời nối tiếp
Như trăng lên, như hoa nở mỗi ngày…
Hai câu phủ định “Chúng tôi chẳng có tàu ngầm, tên lửa, máy bay/Càng không có hạt nhân nguyên tử” thể hiện sự khiêm nhường, tự nhận mình nhỏ bé, không có những tài năng phi thường. Thế nhưng, người phụ nữ lại là người vun vén cho gia đình, chăm sóc cho cuộc sống thường nhật. Hình ảnh “trăng lên”, “hoa nở” gợi lên sự tuần hoàn, vĩnh cửu của cuộc sống, của tình yêu thương và sự hy sinh thầm lặng của người phụ nữ. Những vần thơ giản dị mà sâu sắc ấy đã chạm đến trái tim người đọc, khơi gợi sự đồng cảm và trân trọng.
Xuân Quỳnh đặt ra một câu hỏi mang tính giả định, làm người đọc phải suy ngẫm:
Nếu ví dụ không có chúng tôi đây
Liệu cuộc sống có còn là cuộc sống
Ai sẽ mang lại cho các anh vui buồn hạnh phúc
Mở lòng đón các anh sau thất bại nhọc nhằn
Thử nghĩ xem thế giới chỉ đàn ông
Các anh sẽ không còn biết yêu biết ghét
Các anh không đánh nhau nhưng cũng chẳng làm nên gì hết
Thế giới sẽ già nua và sẽ lụi tàn
Ai sẽ là người sinh ra những đứa con
Để tiếp tục giống nòi và dạy chúng biết yêu, biết hát…
Người phụ nữ là món quà vô giá mà cuộc sống ban tặng. Họ mang đến tình yêu thương, sự sẻ chia, là nguồn động viên, an ủi cho người đàn ông sau những khó khăn, thất bại. Họ là người sinh ra và nuôi dưỡng những đứa con, tiếp nối dòng giống và truyền dạy những giá trị tốt đẹp. Những vần thơ này khẳng định vai trò không thể thiếu của người phụ nữ trong xã hội, đồng thời tôn vinh vẻ đẹp và sức mạnh của họ.
Những dòng thơ tiếp theo chứa đựng một triết lý sâu sắc, một lần nữa khẳng định vai trò to lớn của người phụ nữ, được gửi gắm từ những tình cảm chân thành, cao quý của tác giả:
Dẫu là nguyên thủ quốc gia hay là những anh hùng
Là bác học… hay là ai đi nữa
Vẫn là con của một người phụ nữ
Một người đàn bà bình thường, không ai biết tuổi tên
Giọng thơ tự nhiên, phóng khoáng, sử dụng biện pháp lặp lại từ “là” để nhấn mạnh rằng dù người đàn ông có tài giỏi, vĩ đại đến đâu thì họ vẫn là “con của một người phụ nữ” – người đã sinh thành, dưỡng dục và bồi đắp nên nhân cách cho mỗi con người.
“Thơ vui về phái yếu” là tiếng nói từ trái tim của người phụ nữ. Họ cống hiến cho đời bằng mồ hôi, nước mắt, góp phần làm cho cuộc sống thêm tươi đẹp, rạng rỡ. Người phụ nữ vừa đảm đang việc nhà, vừa giỏi giang việc xã hội. Họ xứng đáng được tôn trọng, yêu thương và có quyền bình đẳng. Đó chính là giá trị nhân văn sâu sắc khiến thơ Xuân Quỳnh sống mãi trong lòng độc giả, bởi giọng thơ của bà không chỉ trữ tình, độc đáo mà còn chứa đựng những chân lý vĩnh hằng.
