Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ là một trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam mà còn là kho tàng bài học kinh nghiệm vô giá. Trong đó, bài học về nắm bắt và chớp thời cơ cách mạng có ý nghĩa then chốt, quyết định sự thành công của cuộc cách mạng. Bài học này được Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo từ chủ nghĩa Mác – Lênin, phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Đến nay, bài học kinh nghiệm này vẫn giữ nguyên giá trị, đặc biệt trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) đang diễn ra mạnh mẽ, mang đến nhiều cơ hội và thách thức.
Quá trình hình thành tư tưởng về thời cơ cách mạng
Ngay từ khi thành lập, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của thời cơ trong cách mạng giải phóng dân tộc. Dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về khởi nghĩa vũ trang và chiến tranh đế quốc, Đảng ta đã sớm xác định chiến tranh đế quốc sẽ tạo thời cơ cho cách mạng giải phóng dân tộc.
Trong cuốn “Ngày quốc tế đỏ” (1930), Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ sự tất yếu của chiến tranh giữa các nước đế quốc và sự trỗi dậy của các dân tộc bị áp bức. Đây là sự vận dụng sáng tạo khẩu hiệu “biến chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng” của V.I. Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam và các nước thuộc địa khác.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong tác phẩm “Con đường giải phóng”, đã nêu lên ba điều kiện của thời cơ khởi nghĩa, nhấn mạnh sự suy yếu của chính quyền thực dân, sự căm phẫn của quần chúng nhân dân và vai trò lãnh đạo của một chính đảng cách mạng vững mạnh.
Trước bối cảnh Chiến tranh thế giới thứ hai diễn biến phức tạp, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (tháng 5-1941) do Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì đã đưa ra nhận định quan trọng: cuộc chiến tranh này sẽ tạo ra nhiều nước xã hội chủ nghĩa, mở ra cơ hội cho cách mạng ở nhiều quốc gia.
Sau sự kiện Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), Trung ương Đảng đã chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, đánh giá tình hình và dự kiến các điều kiện thuận lợi cho tổng khởi nghĩa, bao gồm cả khả năng quân Đồng minh tiến vào Đông Dương hoặc cách mạng Nhật Bản bùng nổ.
Như vậy, nhận thức của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh về thời cơ cách mạng đã được định hình và thể hiện cụ thể trong các văn kiện. Quá trình này là kết quả của đấu tranh thực tiễn, tổng kết lý luận không ngừng, sự hy sinh của biết bao chiến sĩ và đồng bào, dựa trên nền tảng vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin và truyền thống dân tộc.
Chớp Thời Cơ “Ngàn Năm Có Một”
Việc chớp đúng thời cơ có ý nghĩa quyết định đối với thắng lợi của mọi cuộc cách mạng. Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hành động kịp thời và kiên quyết trong Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945.
Thời cơ “ngàn năm có một” xuất hiện khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh, nội bộ Nhật ở Đông Dương chia rẽ, quân lính mất tinh thần, và chính quyền tay sai hoảng sợ. Đồng thời, lực lượng cách mạng đã được chuẩn bị đầy đủ, cao trào cứu nước dâng cao, các cuộc khởi nghĩa từng phần thắng lợi, khu giải phóng và căn cứ địa được lập ra, quân đội cách mạng được thành lập, và Mặt trận Việt Minh tập hợp hàng chục triệu người.
Tuy nhiên, thời cơ này không kéo dài. Quân Đồng minh có thể can thiệp, các thế lực phản động trong nước tìm cách lợi dụng tình hình. Thời cơ chỉ tồn tại trong khoảng thời gian ngắn ngủi trước khi quân Đồng minh vào Việt Nam.
Hội nghị toàn quốc của Đảng tại Tân Trào đã quyết định phát động toàn dân nổi dậy tổng khởi nghĩa, nhấn mạnh nguyên tắc tập trung, thống nhất và kịp thời.
Ngày 16-8-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi toàn dân đứng lên giải phóng dân tộc.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Cách mạng Tháng Tám đã giành thắng lợi nhanh chóng, ít đổ máu. Đây là một điển hình thành công về nghệ thuật tạo thời cơ, dự đoán thời cơ, nhận định chính xác thời cơ và kiên quyết chớp thời cơ.
Vận dụng bài học vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0
Bài học về tận dụng thời cơ của Cách mạng Tháng Tám tiếp tục được phát huy trong các giai đoạn lịch sử, như chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954 và Chiến dịch Hồ Chí Minh năm 1975. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và Cách mạng công nghiệp 4.0, bài học này càng trở nên quan trọng.
Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại nhiều cơ hội phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, y tế, giáo dục. Thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ, mở ra cơ hội cho người tiêu dùng tiếp cận hàng hóa, dịch vụ đa dạng. Nền tảng công nghệ 4.0 cũng tạo điều kiện cho ngành du lịch và dịch vụ phát triển.
Về văn hóa – xã hội, Cách mạng công nghiệp 4.0 tạo sự liên kết, hỗ trợ cho phát triển thông tin số, góp phần gìn giữ và quảng bá các giá trị văn hóa dân tộc. Ngành công nghiệp văn hóa phát triển, vừa mang lại giá trị tinh thần, giá trị truyền thống, vừa tạo ra các giá trị kinh tế.
Để nắm bắt cơ hội từ Cách mạng công nghiệp 4.0, đội ngũ trí thức cần phát huy vai trò tiên phong trong nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Cần coi trọng và tận dụng thành tựu của cuộc cách mạng này để đổi mới phương pháp và nội dung dạy học, xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao.
Đại dịch COVID-19 đã cho thấy rõ hơn tầm quan trọng của ứng dụng công nghệ 4.0 trong việc kiểm soát dịch bệnh, phục hồi kinh tế – xã hội.
Những thành tựu của Việt Nam trong công cuộc đổi mới đều có sự kế thừa và phát triển những bài học kinh nghiệm quý báu từ các thời kỳ cách mạng. Bài học về tạo dựng, nắm bắt và chớp thời cơ của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 có giá trị lâu bền, cần được thấm nhuần và vận dụng sáng tạo trong giai đoạn phát triển mới.
