Sản xuất của cải vật chất, nền tảng cho sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, giữ vai trò then chốt, quyết định đến mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội. Quan điểm này, được C. Mác luận giải sâu sắc, vẫn giữ nguyên giá trị và cần được làm rõ hơn trong bối cảnh hiện đại.
Theo C. Mác, sản xuất vật chất là hoạt động cơ bản nhất, đặc trưng của con người, tạo ra của cải vật chất đáp ứng nhu cầu thiết yếu. Hoạt động này không chỉ đơn thuần là quá trình kinh tế mà còn là cơ sở cho sự hình thành và phát triển của các quan hệ xã hội. “Người ta phải có khả năng sống đã rồi mới có thể “làm ra lịch sử”. Muốn sống được thì trước hết cần phải có thức ăn, thức uống, nhà ở, quần áo và một vài thứ khác nữa”.
Cụ thể, phương thức sản xuất vật chất, bao gồm lực lượng sản xuất (người lao động và tư liệu sản xuất) và quan hệ sản xuất (quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất), quy định trình độ phát triển kinh tế của xã hội. Trình độ này tác động trực tiếp đến các yếu tố khác của đời sống xã hội:
- Kinh tế: Phương thức sản xuất quyết định hệ thống kinh tế, từ đó ảnh hưởng đến phân phối của cải, mức sống của người dân và sự phát triển của các ngành kinh tế.
- Chính trị: Cơ sở kinh tế là nền tảng cho kiến trúc thượng tầng chính trị, bao gồm nhà nước, pháp luật, hệ tư tưởng. Giai cấp nào nắm giữ tư liệu sản xuất sẽ chi phối quyền lực chính trị.
- Văn hóa: Các giá trị văn hóa, chuẩn mực đạo đức, phong tục tập quán cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc từ phương thức sản xuất. Ví dụ, xã hội nông nghiệp coi trọng sự ổn định, cộng đồng, trong khi xã hội công nghiệp đề cao tính cạnh tranh, sáng tạo.
- Xã hội: Cơ cấu xã hội, các mối quan hệ giai cấp, tầng lớp và sự phân tầng xã hội đều bắt nguồn từ phương thức sản xuất.
C. Mác nhấn mạnh vai trò của lực lượng sản xuất, yếu tố thể hiện năng lực chinh phục tự nhiên của con người. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cần bổ sung thêm yếu tố “thích nghi với tự nhiên”. Sản xuất của cải vật chất không nên chỉ tập trung vào khai thác tài nguyên mà cần đảm bảo tính bền vững, bảo vệ môi trường.
Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa, đang thay đổi bản chất của lực lượng sản xuất. Người lao động không chỉ cần có sức khỏe thể chất mà còn phải có kiến thức, kỹ năng và khả năng sáng tạo để thích ứng với môi trường làm việc mới.
Ngoài ra, quá trình toàn cầu hóa đã tạo ra một nền kinh tế thế giới liên kết chặt chẽ. Sản xuất của cải vật chất không còn giới hạn trong phạm vi một quốc gia mà trở thành một quá trình toàn cầu, với sự tham gia của nhiều quốc gia và khu vực.
Trong bối cảnh đó, việc nhận thức rõ vai trò quyết định của sản xuất của cải vật chất đối với mọi hoạt động của xã hội là vô cùng quan trọng. Điều này giúp chúng ta xây dựng đường lối phát triển kinh tế phù hợp, đảm bảo sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường.
Tóm lại, sản xuất của cải vật chất là nền tảng, là yếu tố quyết định đến sự tồn tại và phát triển của xã hội. Tuy nhiên, quan điểm này cần được bổ sung, phát triển cho phù hợp với bối cảnh mới, trong đó chú trọng đến tính bền vững, vai trò của khoa học công nghệ và quá trình toàn cầu hóa. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng một xã hội phồn vinh, công bằng và bền vững.
