Sông Đà, dòng chảy huyền thoại của miền Tây Bắc, hiện lên trong tùy bút “Người lái đò Sông Đà” của Nguyễn Tuân không chỉ với vẻ hung bạo mà còn đắm mình trong nét trữ tình thơ mộng. Đoạn trích tập trung khai thác vẻ đẹp này, đồng thời bộc lộ rõ nét cái tôi độc đáo, tài hoa của người nghệ sĩ cầm bút.
Con sông Đà, sau khi vượt qua những ghềnh thác dữ dội, hiện ra với một dáng vẻ hoàn toàn khác, một vẻ đẹp dịu dàng và quyến rũ.
Từ trên cao nhìn xuống, dòng sông Đà mềm mại, uyển chuyển tựa như mái tóc dài bồng bềnh của người thiếu nữ, một “áng tóc trữ tình” đầy sức sống.
Hình dáng sông Đà được Nguyễn Tuân miêu tả bằng những hình ảnh so sánh độc đáo: “Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình…”. Động từ “tuôn” được lặp lại nhấn mạnh dòng chảy liên tục, không ngừng của con sông. Sông Đà hiện lên như một tuyệt tác nghệ thuật của tạo hóa, vừa mềm mại, duyên dáng lại vừa tràn đầy sức sống. Bên cạnh đó, những hình ảnh “hoa ban hoa gạo tháng hai” và “khói núi Mèo đốt nương xuân” gợi lên khung cảnh mùa xuân Tây Bắc rực rỡ, tràn đầy nhựa sống và mang chút bí ẩn, mơ màng.
Màu sắc của sông Đà cũng được Nguyễn Tuân cảm nhận bằng con mắt tinh tế, đắm say.
Màu nước sông Đà thay đổi theo mùa, từ xanh ngọc bích mùa xuân đến “lừ lừ chín đỏ” mùa thu, phản ánh sự biến chuyển của thiên nhiên và tâm trạng của người quan sát.
Mùa xuân, nước sông Đà mang màu xanh ngọc bích, một màu xanh trong trẻo, tinh khiết, gợi cảm giác trong lành, mát dịu. Màu xanh ấy hòa quyện với màu xanh của núi rừng, mây trời Tây Bắc, tạo nên một vẻ đẹp riêng biệt, không thể trộn lẫn. Đến mùa thu, nước sông Đà lại “lừ lừ chín đỏ như da mặt của một người bầm đi vì rượu bữa…”. Cách so sánh độc đáo này vừa gợi sự gần gũi, quen thuộc, vừa làm nổi bật nét dữ dội, hoang sơ của con sông. Màu đỏ đậm của phù sa mang đến sự trù phú, màu mỡ cho những cánh đồng ven sông.
Gần gũi hơn, Nguyễn Tuân ghi lại cảm xúc của mình khi gặp lại sông Đà sau những ngày xa cách.
Sông Đà như một cố nhân, mang lại cảm giác thân thuộc, ấm áp và niềm vui khôn tả khi gặp lại sau những ngày xa cách, gợi nhớ những kỷ niệm đẹp đẽ.
Ông ví sông Đà như một “cố nhân”, xa thì nhớ nhung, gần thì “vui như nối lại chiêm bao đứt quãng”, như gặp lại “nắng giòn tan sau kì mưa dầm”. Cảm giác đằm ấm, hạnh phúc dâng trào trong lòng nhà văn. Mượn ý thơ Đường, Nguyễn Tuân đã khắc họa vẻ đẹp cổ điển của dòng sông Tây Bắc, một vẻ đẹp lấp lánh, hồn nhiên và thanh bình. Sắc nước trong xanh hòa quyện với ánh nắng ban mai tạo nên một khung cảnh thơ mộng, ấm áp như một bức tranh tháng ba.
Khi trôi thuyền trên sông Đà, Nguyễn Tuân lại có những cảm nhận mới mẻ về dòng sông và cảnh vật xung quanh.
Ngồi trên thuyền, nhà văn được chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ, tĩnh lặng của đôi bờ sông, với những nương ngô non, đồi cỏ gianh và đàn hươu gặm cỏ trong sương sớm.
Câu văn “Thuyền tôi trôi trên sông Đà” với toàn thanh bằng gợi cảm giác lâng lâng, mơ màng, mở ra một không gian thiên nhiên nguyên sơ, kỳ thú. Hình ảnh “nương ngô nhú lên mấy lá ngô non đầu mùa”, “cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn búp” và “đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm” hiện lên đầy ấn tượng. Vẻ nguyên sơ, thanh tịnh của cảnh vật được so sánh với “bờ tiền sử” và “nỗi niềm cổ tích tuổi xưa”, đưa người đọc về với thuở hồng hoang, đẹp đẽ.
Đoạn trích kết thúc bằng hình ảnh đàn cá dầm xanh quẫy vọt lên mặt sông, gợi lên một thiên nhiên không chỉ đẹp mà còn giàu có. “Tiếng cá quẫy đàn hươu vụt biến” và con sông Đà được liên tưởng đến câu thơ Tản Đà “Dải sông Đà bọt nước lênh đênh – Bao nhiêu cảnh bấy nhiêu tình”, làm cho hình ảnh sông Đà càng trở nên quyến rũ, có linh hồn và giàu sức hút.
Để làm nổi bật vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của Sông Đà, Nguyễn Tuân đã sử dụng hàng loạt biện pháp tu từ so sánh, nhân hóa, liên tưởng độc đáo, tạo nên những trang văn đẹp như thơ, như họa, như nhạc.
Qua đoạn trích, ta thấy rõ nét cái tôi độc đáo của Nguyễn Tuân, một nhà văn tài hoa, uyên bác và luôn khát khao cái đẹp.
Nguyễn Tuân, một nhà văn tài hoa và uyên bác, đã khắc họa dòng sông Đà không chỉ bằng những nét hùng vĩ mà còn bằng vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng, thể hiện tình yêu sâu sắc với thiên nhiên và đất nước.
Nguyễn Tuân đã phát hiện và miêu tả sông Đà như một sinh thể sống động, có tính cách, có tâm hồn. Ông không chỉ miêu tả con sông bằng những hình ảnh khách quan mà còn lồng vào đó những cảm xúc, suy tư của bản thân. Cái tôi uyên bác của Nguyễn Tuân thể hiện ở cách nhìn và khám phá hiện thực có chiều sâu, ở sự vận dụng tri thức phong phú, đa dạng. Dường như tạo hóa bày ra thứ gì, ông cũng có đủ vốn từ ngữ để tái hiện lại một cách sinh động trên trang viết.
Nguyễn Tuân là một nhà văn duy mỹ, luôn tìm kiếm và khẳng định cái đẹp trong cuộc sống. Ông có cảm hứng mãnh liệt với những gì gây cảm giác mạnh, gây ấn tượng sâu sắc. Đối với ông, dữ dội phải ở mức khủng khiếp, đẹp phải ở mức tuyệt mĩ. Chính vì vậy, ông đã tìm được đúng đối tượng và đã làm sống dậy một sông Đà với những vẻ đẹp độc đáo, gây ấn tượng mạnh mẽ trên trang văn của mình.
Tóm lại, đoạn trích về con sông Đà đã cho thấy vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của dòng sông Tây Bắc, đồng thời thể hiện rõ nét cái tôi tài hoa, uyên bác và độc đáo của Nguyễn Tuân, một nghệ sĩ chân chính luôn yêu cái đẹp và khát khao sáng tạo.
