Đoạn trích “Nhà mẹ Lê” của Thạch Lam không chỉ là một trang văn phản ánh hiện thực xã hội đầy khắc nghiệt mà còn là một bức chân dung xúc động về người mẹ Việt Nam điển hình, Mẹ Lê. Nhân vật Mẹ Lê hiện lên như một biểu tượng cho sự hy sinh, lòng nhân hậu và sức mạnh phi thường của người phụ nữ trong hoàn cảnh nghèo khó.
Mẹ Lê là một người phụ nữ nghèo khổ, một mình gồng gánh nuôi mười một đứa con trong bối cảnh xã hội đầy rẫy những khó khăn, đói nghèo. Dù cuộc sống chật vật, bà vẫn kiên trì, tần tảo nuôi dưỡng các con, không hề có ý định bỏ rơi bất kỳ đứa trẻ nào, dù cái đói luôn rình rập. Cuộc đời bà là chuỗi ngày lao động vất vả, và cuối cùng, bà qua đời cũng vì cơn đói khát khi đi xin ăn.
Hình ảnh mẹ Lê tảo tần gánh vác gia đình, minh họa cuộc sống cơ cực của người lao động nghèo trong xã hội cũ, với khuôn mặt khắc khổ và gánh hàng rong nặng trĩu trên vai.
Thạch Lam đã tinh tế khắc họa hình ảnh những đứa con và cuộc sống sinh hoạt của gia đình mẹ Lê một cách chân thực, sinh động. Đặc biệt, những khoảnh khắc hạnh phúc ngắn ngủi bên mâm cơm đạm bạc trở thành điểm sáng trong bức tranh u tối, thể hiện sức sống mãnh liệt và khả năng tìm kiếm niềm vui ngay giữa nghịch cảnh. Những đứa trẻ nheo nhóc, thiếu ăn, thiếu mặc nhưng vẫn đầy ắp tiếng cười, sự hồn nhiên. Mẹ Lê, dù gầy gò, ốm yếu, vẫn luôn dành cho con những lời động viên, an ủi, tạo nên một gia đình ấm áp tình thương.
Gia cảnh của mẹ Lê không phải là trường hợp hiếm gặp trong xã hội bấy giờ. Thạch Lam đã tái hiện hoàn cảnh ấy bằng giọng văn chân thành, xúc động, qua đó gửi gắm thông điệp về những thử thách trong cuộc sống, đồng thời tôn vinh tinh thần kiên cường và lòng hy vọng của con người. Việc xây dựng nhân vật mẹ Lê không chỉ nhằm phản ánh nỗi đau khổ mà còn nhấn mạnh tinh thần đoàn kết, sự cưu mang lẫn nhau trong cộng đồng.
Bữa cơm đạm bạc của gia đình Mẹ Lê, hình ảnh tượng trưng cho sự thiếu thốn vật chất nhưng đong đầy tình cảm gia đình, thể hiện sự gắn bó và sẻ chia trong hoàn cảnh khó khăn.
Tấm lòng nhân đạo của Thạch Lam thể hiện rõ nét qua hai chi tiết quan trọng trong truyện. Trước hết là hình ảnh lòng người hướng thiện: dù nghèo khổ, mẹ Lê vẫn không bao giờ bỏ mặc những đứa con. Giữa những ngày tháng tăm tối, bà vẫn giữ nụ cười và cố gắng kiếm từng miếng ăn cho con. Điều này cho thấy, dù bị cái đói và sự cơ cực bủa vây, con người vẫn giữ được bản chất lương thiện. Chi tiết thứ hai là khi mẹ Lê qua đời, những người hàng xóm – dù không có quan hệ máu mủ – vẫn sẵn lòng giúp đỡ. Hành động góp tiền mua một tấm ván gỗ cho bà thể hiện rõ lòng nhân ái, minh chứng rằng tình người chưa bao giờ mất đi, ngay cả trong những hoàn cảnh khốn cùng nhất.
Người dân nghèo giúp đỡ nhau, thể hiện tinh thần tương thân tương ái, lá lành đùm lá rách trong xã hội khó khăn, góp phần làm ấm lòng người đọc về tình người.
Thạch Lam có lối kể chuyện rất riêng so với các tác giả cùng thời. Truyện của ông không chỉ phơi bày hiện thực khắc nghiệt mà còn mang theo một tinh thần nhân đạo sâu sắc, thể hiện sự đồng cảm, tình người qua từng con chữ. Tác phẩm không chỉ dừng lại ở việc mô tả nỗi khổ của nhân vật mà còn truyền tải thông điệp về tình yêu thương, sự sẻ chia và sức mạnh của con người trong những hoàn cảnh éo le nhất. Nhân vật Mẹ Lê, qua ngòi bút của Thạch Lam, đã trở thành một biểu tượng bất tử về người mẹ Việt Nam giàu đức hy sinh, luôn kiên cường vượt qua mọi khó khăn để bảo vệ và yêu thương những đứa con của mình. Cảm nhận về Mẹ Lê là cảm nhận về một tấm lòng cao cả, một ý chí mạnh mẽ, và một tình yêu thương vô bờ bến.
