“Ngôn chí” (bài 3) trong “Quốc âm thi tập” không chỉ là một bài thơ, mà còn là tiếng lòng của Nguyễn Trãi, một danh nhân văn hóa thế giới. Bài thơ khắc họa vẻ đẹp tâm hồn thanh cao, hòa quyện với thiên nhiên và cuộc sống giản dị. Phân tích “Ngôn chí” không chỉ là khám phá ngôn từ, mà còn là thấu hiểu triết lý sống của một bậc hiền tài.
Để hiểu sâu sắc bài thơ, chúng ta sẽ đi vào chi tiết từng khía cạnh nội dung và nghệ thuật.
Vẻ Đẹp Bức Tranh Thiên Nhiên
Thiên nhiên trong “Ngôn chí” không chỉ là bối cảnh, mà còn là một phần không thể thiếu trong tâm hồn thi sĩ. Các hình ảnh như “am trúc hiên mai”, “nước”, “ao”, “nguyệt”, “đất cày”, “hoa”, “đêm tuyết” tạo nên một không gian sống thanh bình, tĩnh lặng.
“Am trúc hiên mai” gợi lên một không gian sống tách biệt khỏi sự ồn ào, náo nhiệt của thế giới bên ngoài. Đây là nơi tâm hồn được an yên, tự do.
Không gian nên thơ của thế giới tự nhiên còn được thể hiện qua:
- Ánh trăng: “Nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt”. Ánh trăng trong thơ ca cổ thường gợi ra vẻ đẹp trữ tình, lãng mạn. Bóng trăng in xuống mặt nước trong xanh tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp.
- Đất và hoa: “Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa”. Đất được cày xới kỹ lưỡng, tạo điều kiện cho hoa nảy mầm và tỏa hương thơm ngát.
Thiên nhiên trong “Ngôn chí” hiện lên tràn đầy sức sống, vừa yên bình, vừa thơ mộng, trữ tình. Đó là một thế giới mà con người có thể tìm thấy sự thanh thản và nguồn cảm hứng bất tận.
Tâm Trạng Của Nhân Vật Trữ Tình
“Ngôn chí” không chỉ là bức tranh về thiên nhiên, mà còn là tiếng nói của tâm hồn Nguyễn Trãi. Bài thơ thể hiện sự hài lòng, mãn nguyện với cuộc sống hiện tại:
-
An yên, tự tại: “Am trúc hiên mai ngày tháng qua”. Ngày tháng trôi qua êm đềm, không vướng bận những lo toan đời thường.
-
Cách xa thị phi: “Thị phi nào đến cõi yên hà”. Nguyễn Trãi sống ở nơi thanh tĩnh, cách xa cuộc sống xô bồ, bỏ lại những thị phi, đúng sai của người đời.
-
Giản dị, thanh bần: “Cơm ăn dầu có dưa muối;/ Áo mặc nài chi gấm là”. Nguyễn Trãi hài lòng với cuộc sống giản đơn, không màng đến vinh hoa phú quý.
Ngoài ra, bài thơ còn thể hiện sự thong thả, nhàn nhã trong cuộc sống:
- Thưởng trăng, dưỡng thanh: “Nước dưỡng cho thanh, trì thưởng nguyệt”. Đây là lối nói ẩn dụ, con người giữ gìn sự liêm khiết và cốt cách cao cả.
- Cày cuốc, trồng trọt: “Đất cày ngõ ải, lảnh ương hoa”. Những công việc nhà nông bình dị mang lại niềm vui và sự gắn bó với thiên nhiên.
Cuối cùng, “Ngôn chí” còn thể hiện sự thăng hoa, lãng mạn trong tâm hồn thi sĩ:
- Cảm hứng bất tận: “Trong khi hứng động vừa đêm tuyết”. Cảm hứng được khơi gợi vào một đêm tuyết rơi.
- Ngâm ca tự tại: “Ngâm được câu thần dặng dặng ca”. Cảm xúc tràn đầy, cất tiếng ngâm ca.
Giá Trị Nội Dung và Nghệ Thuật
“Ngôn chí” không chỉ là một bài thơ hay, mà còn là một tác phẩm có giá trị về nội dung và nghệ thuật.
Về nội dung: Bài thơ cho thấy vẻ đẹp tư tưởng, tâm hồn của Nguyễn Trãi: tình yêu thiên nhiên sâu sắc và cốt cách cao đẹp.
Về nghệ thuật:
- Sử dụng câu lục xen lẫn câu thất tạo sự uyển chuyển, nhịp nhàng.
- Hình ảnh thơ ước lệ, giản dị, gần gũi.
- Ngôn ngữ mộc mạc, mang giọng điệu của lời ăn tiếng nói hàng ngày.
Tóm lại, “Ngôn chí” (bài 3) là một kiệt tác thơ ca, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn và triết lý sống của Nguyễn Trãi. Bài thơ không chỉ là một bức tranh về thiên nhiên, mà còn là tiếng nói của một con người yêu nước, thương dân, luôn hướng tới những giá trị cao đẹp. Phân tích “Ngôn chí” giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về tác giả và những đóng góp của ông cho nền văn học Việt Nam.
